Yükseköğretim me­zun­la­rı­na önem­li ay­rı­ca­lık­lar su­nul­du­ğu için, dün­ya­nın her ye­rin­de yük­se­köğ­re­ti­me de­vam ede­cek­le­rin ne de­re­ce eşit­lik­çi bir şe­kil­de be­lir­len­di­ği önem­li bir ko­nu­dur. Bü­tün so­run­la­rı­na rağ­men, 1980’li ve 1990’lı yıl­lar Tür­ki­ye’sin­de öğ­ren­ci­ler, han­gi top­lum­sal sı­nıf­tan ve ma­hal­le oku­lun­dan ge­lir­se gel­sin, yük­se­köğ­re­tim seç­me sis­te­min­de ak­ran­la­rıy­la pu­an he­sap­la­ma for­mül­le­ri açı­sın­dan eşit bir şe­kil­de ya­rış­tı. Oy­sa özel­lik­le 28 Şu­bat dö­ne­mi ve son­ra­sın­da eği­ti­me ya­pı­lan mü­da­ha­le­ler, Tür­ki­ye’de eği­tim sis­te­mi­nin ge­le­nek­sel iş­le­yiş ya­pı­sı­nı boz­du ve üni­ver­si­te­ye gi­riş­te eşit­siz­li­ği ya­pı­sal ha­le ge­tir­di.

Ya­pı­sal Mü­da­ha­le­ler Ke­mal Gü­rüz baş­kan­lı­ğın­da­ki Yük­se­köğ­re­tim Ku­ru­lu (YÖK) ta­ra­fın­dan 1998’de alı­nan bir ka­rar­la, 1999’dan son­ra üni­ver­si­te gi­riş­te, bil­gi ağır­lık­lı bir sı­nav olan ÖYS kal­dı­rıl­dı ve bir tür ge­nel ye­te­nek sı­na­vı öne çı­ka­rıl­dı. Bu ka­ra­ra ge­rek­çe ola­rak YÖK, ye­te­nek sı­nav­la­rı­nın dün­ya­da yay­gın ol­ma­sı­nı gös­ter­di. Oy­sa uy­gu­la­ma ne dün­ya­da yay­gın­dı(r) ne de Tür­ki­ye’de­ki eği­tim sis­te­mi­nin ya­pı­sıy­la ör­tü­şü­yor­du. Do­la­yı­sıy­la öğ­ren­ci­le­rin li­se­ye at­fet­tik­le­ri de­ğer mü­tea­kip yıl­lar­da azal­dı. Da­ha­sı öğ­ren­ci­ler yük­se­köğ­re­ti­me da­ha az ha­zır­lık­lı gel­me­ye baş­la­dı. Bu so­run­la­rın gö­rü­lüp kıs­men çö­zül­me­si için ye­di yıl geç­me­si ve ye­ni bir YÖK yö­ne­ti­mi (Er­do­ğan Te­ziç) ge­rek­ti ve 2006’da sı­nav içe­ri­ği ye­ni­den bil­gi ağır­lık­lı ha­le ge­ti­ril­di.

Yi­ne 1999’da uy­gu­la­ma­ya ko­nan ve 2004’te da­ha da ağır­laş­tı­rı­lan fark­lı kat­sa­yı uy­gu­la­ma­sı, mes­lek li­se­le­ri­ni ca­zip ol­mak­tan çı­kar­dı. Ay­rı­ca fark­lı bir alan­da eği­tim gör­mek is­te­yen ge­nel li­se öğ­ren­ci­le­ri­nin de öğ­ren­me öz­gür­lü­ğü­ne cid­di bir kı­sıt­la­ma ge­tir­di. Fark­lı kat­sa­yı uy­gu­la­ma­sı­nın kal­dı­rıl­ma­sı yö­nün­de gi­ri­şim­ler için ise tam on bir yıl bek­len­me­si ve bu de­fa baş­ka bir YÖK yö­ne­ti­mi­nin (Yu­suf Zi­ya Öz­can) gel­me­si ge­rek­ti. Fark­lı kat­sa­yı uy­gu­la­ma­sı­nı kal­dır­ma­ya dö­nük YÖK ka­ra­rı Da­nış­tay ta­ra­fın­dan dur­du­rul­du­ğu için YÖK, es­ki­si­ne kı­yas­la da­ha kü­çük bir kat­sa­yı far­kı uy­gu­la­ma­sı­na mec­bur kal­dı ve bu yön­de ka­rar­lar al­dı.

1999’dan iti­ba­ren yü­rür­lü­ğe gi­ren ve gü­nü­mü­ze de­ğin çe­şit­li de­ği­şik­lik­ler­le ma­ale­sef hâ­lâ de­vam eden Ağır­lık­lı Or­ta­öğ­re­tim Ba­şa­rı Pua­nı (AOBP) uy­gu­la­ma­sı, sa­de­ce gi­riş sis­te­mi­ni de­ğil, bü­tün mil­li eği­tim sis­te­mi­ni olum­suz yön­de et­ki­le­di. Bir baş­ka ifa­dey­le AOBP, hem yük­se­köğ­re­ti­me se­çi­len öğ­ren­ci­le­rin pro­fi­li­ni de­ğiş­tir­di hem de or­ta­öğ­re­ti­mi ve hat­ta il­köğ­re­ti­mi bas­kı al­tı­na al­dı. Ol­duk­ça kar­ma­şık ve tek­nik ol­du­ğu için ka­mu­sal tar­tış­ma­nın bir par­ça­sı ol­ma­yan AOBP, ba­sit­çe, bir okul­da sı­na­va gi­ren öğ­ren­ci­le­rin üni­ver­si­te gi­riş sı­na­vın­da­ki pu­an­la­rı­nın or­ta­la­ma­sı­nın, her bir öğ­ren­ci­nin bi­rey­sel Or­ta­öğ­re­tim Ba­şa­rı Pua­nı (OBP)’nın yük­sel­til­me­si için kul­la­nıl­ma­sı­dır. Ya­ni bir okul­da­ki öğ­ren­ci­ler sı­nav­da ne ka­dar ba­şa­rı­lı olur­sa, o oku­lun sı­na­va gi­ren öğ­ren­ci­le­ri­nin her bi­ri­nin OBP pua­nı o öl­çü­de olum­lu ola­rak et­ki­le­ni­yor. Ör­ne­ğin 2009 uy­gu­la­ma­sı­na gö­re, OBP’si 80 olan iyi hal­li bir fen li­se­li­nin AOBP’si 96, ay­nı OBP’li or­ta­la­ma bir Ana­do­lu li­se­si öğ­ren­ci­si­nin AOBP’si 91, ay­nı OBP’li bir ge­nel li­se­li­nin AOBP’si ise 85 ola­bil­mek­te­dir! Ha­ni “her ko­yun ken­di ba­ca­ğın­dan ası­lır”dı? Ağır­lık­lı Or­ta­öğ­re­tim Ba­şa­rı Pua­nı Sı­ra­la­yı­cı bir sı­nav sis­te­min­de, AOBP do­la­yı­sıy­la iyi pu­an­lı bö­lüm­le­re “ma­hal­le oku­lu”ndan yer­leş­mek ne­re­dey­se im­kan­sız ha­le gel­di. Bun­dan do­la­yı Tür­ki­ye’nin en po­pü­ler üni­ver­si­te­le­ri­ne ve bö­lüm­le­ri­ne öğ­ren­ci­le­rin yer­leş­me­le­rin­de, bi­rey­sel ça­ba­la­rıy­la bir­lik­te me­zun ol­duk­la­rı okul­lar et­ki­li. Açık­ça­sı Tür­ki­ye’nin mev­cut seç­me sis­te­mi, en seç­kin bö­lüm­le­ri­ne öğ­ren­ci se­çer­ken, ba­şa­rı­sız li­se­ler­den ge­len ba­şa­rı­lı öğ­ren­ci­le­ri ka­te­go­rik ola­rak dış­lı­yor. Bu du­rum do­ğal ola­rak li­se­le­r a­ra­sı ta­ba­ka­laş­ma­ya ve açık hi­ye­rar­şi­ye ne­den olu­yor. Söz­ge­li­mi, Ata­türk Ana­do­lu Li­se­si, Ümit­köy Ana­do­lu Li­se­si, Hak­kâ­ri Li­se­si ile Ada­na En­düs­tri Mes­lek Li­se­si’nden me­zun olan öğ­ren­ci­le­rin her bi­ri­nin ala­cak­la­rı pu­an­lar fark­lı­dır.

2008 sı­nav so­nuç­la­rı­na gö­re, Ha­cet­te­pe (Türk­çe ve İn­gi­liz­ce), İs­tan­bul Cer­rah­pa­şa (İn­gi­liz­ce) ve An­ka­ra Tıp Fa­kül­te­le­ri; Bo­ğa­zi­çi En­düstri Mü­hen­dis­li­ği ve Psi­ko­lo­ji, Bil­kent İş­let­me, OD­TÜ İş­let­me, İk­ti­sat ve En­düs­tri Mü­hen­dis­li­ği bö­lüm­le­ri­ne yer­le­şen yak­la­şık 1.000 ki­şi, fen, Ana­do­lu ve özel li­se me­zun­la­rı iken; 880.000 ge­nel li­se me­zu­nun­dan ise sa­de­ce 10 ki­şi bu bö­lüm­le­re gi­re­bil­di. Bir öğ­ren­ci­yi seç­kin bir li­se­de seç­kin öğ­ren­ci­ler­le eği­tim gör­dü­ğü için ödül­len­di­rir­ken, baş­ka bir ba­şa­rı­lı öğ­ren­ci­yi “ba­şa­rı­sız” bir li­se­de “ba­şa­rı dü­ze­yi dü­şük” öğ­ren­ci­ler­le eği­tim gör­dü­ğü için ce­za­lan­dır­mak en ha­fif ta­bir­le tu­haf­tır ve eşit­lik il­ke­siy­le bağ­daş­tı­rı­la­maz.

AOBP do­la­yı­sıy­la han­gi li­se­ye gi­di­le­ce­ği Tür­ki­ye’de ta­ri­hin­de hiç ol­ma­dı­ğı ka­dar önem ka­zan­dı. Do­la­yı­sıy­la il­köğ­re­tim­ler yo­ğun bir bas­kı al­tın­da. Da­ha açık bir ifa­dey­le Tür­ki­ye’de seç­kin bir üni­ver­si­te­de seç­kin bir bö­lüm­de oku­mak, öğ­ren­ci­nin sı­nav per­for­man­sı ile AOBP ta­ra­fın­dan be­lir­le­ni­yor. AOBP ise öğ­ren­ci­nin me­zun ol­du­ğu li­se­nin per­for­man­sı ile be­lir­le­ni­yor. Bu ise öğ­ren­ci­le­rin geç­miş yıl­lar­da 14 ya­şın­da gir­dik­le­ri OKS ve 2008’den son­ra 12 ya­şın­dan iti­ba­ren gir­dik­le­ri SBS’ler ile be­lir­le­ni­yor. Özet­le bir öğ­ren­ci­nin yük­se­köğ­re­tim gi­riş sis­te­min­de­ki pua­nı kıs­men 12 ya­şın­da be­lir­le­ni­yor! Bun­dan do­la­yı ço­cuk­lar, 12 ya­şın­dan iti­ba­ren iyi bir li­se­ye gi­de­bil­mek adı­na sı­nav­la­ra ha­zır­la­nı­yor­lar. Da­ha da önem­li­si ye­ter­li kül­tü­rel ve sos­yal ser­ma­ye­ye sa­hip ol­ma­dı­ğı için SBS’nin öne­mi­ni kav­ra­ya­ma­yan bir ai­le­nin 12 ya­şın­da­ki ço­cu­ğu, ken­di­si ile ay­nı ze­ka ve per­for­mans­ta ama ai­le­si ye­ter­li kül­tü­rel ser­ma­ye­ye sa­hip bir ço­cu­ğa na­za­ran de­za­van­taj­lı ko­num­da. 12 ya­şın­da­ki ço­cu­ğun ya da ai­le­nin ih­ma­li, sa­de­ce pe­da­go­jik de­ğil ay­nı za­man­da top­lu­mu­muz­da alı­şık ol­ma­dı­ğı­mız so­run­la­ra ne­den olu­yor: Ta­ba­ka­la­şan top­lum ve ol­duk­ça er­ken se­lek­si­yon! Ne­ler Ya­pıl­ma­lı? Üni­ver­si­te­ye gi­riş­te­ki ba­şa­rı­yı, AOBP’nin, do­la­yı­sıy­la öğ­ren­ci­nin 12 ya­şın­dan iti­ba­ren­ki ba­şa­rı­sı­nın ve ka­zan­dı­ğı li­se­nin be­lir­le­me­si, te­la­fi­si ol­ma­yan ve der­hal terk edil­me­si ge­re­ken ol­duk­ça il­kel bir uy­gu­la­ma. 2006 yı­lın­da ya­pı­lan 17. Mil­li Eği­tim Şû­ra­sı’nda alı­nan AOBP’nin kal­dı­rıl­ma­sı ve bu amaç­la ol­gun­luk sı­nav­la­rı­nın kul­la­nıl­ma­sı ka­ra­rı­nın tar­tı­şıl­ma­sı ve ge­liş­ti­ril­me­si ge­re­ki­yor. Al­ter­na­tif ola­rak, öğ­ren­ci­le­rin li­se not­la­rı­nın da­ha nes­nel bir şe­kil­de üni­ver­si­te gi­riş sis­te­mi­ne dâ­hil edil­me­si için MEB ve YÖK bir­lik­te ça­lış­ma­lı. Ye­ni üni­ver­si­te gi­riş sis­te­mi­nin ve or­ta­öğ­re­ti­me ge­çiş sis­te­mi­nin eği­tim sis­te­mi üze­rin­de­ki et­ki­le­ri, MEB ta­ra­fın­dan ya­kın­dan iz­len­me­li. İl­köğ­re­tim­den or­ta­öğ­re­ti­me ge­çiş üze­rin­de­ki bas­kı­yı azalt­mak için AOBP’nin kal­dı­rıl­ma­sı­na pa­ra­lel ola­rak, li­se tür­le­ri ara­sın­da­ki fark­lar MEB ta­ra­fın­dan azal­tıl­ma­lı. Üni­ver­si­te gi­riş sis­te­mi, bir­kaç ölç­me de­ğer­len­dir­me uz­ma­nı­nı il­gi­len­di­ren tek­nik bir me­se­le ol­mak­tan zi­ya­de, yük­se­köğ­re­tim me­zun­la­rı­na ta­nı­nan ay­rı­ca­lık­lar­dan kim­le­rin fay­da­lan­dık­la­rı ya­hut dış­lan­dık­la­rı so­ru­nu ol­du­ğu için her­ke­si il­gi­len­di­ri­yor.

Anlayış - Mayıs 2010