Seveni çok. Sadece fast-food piyasasında değil, finans piyasasında da. Big Mac, dünya çapında tüketilen bir ürün olarak, uzun zamandır bir kur ölçütü olarak da işlev görüyor: Big Mac Endeksi.
Endeksin mantığı, satın alma gücü paritesine (PPP) dayanıyor. Zira PPP diyor ki; uzun vadede kurlar, farklı ülkelerdeki aynı mal sepetlerinin fiyatını eşitleyecek şekilde hareket edecektir.
İşte bizim endeksin varsayımı da, Big Mac'in her ülkede aynı spesifikasyonlarla aynı maliyete ve de fiyata çıkması gerektiği. Dolayısıyla da sepet Big Mac'ten oluştuğunda, kurların seviyesi hakkında hemencecik bir fikir sahibi olabileceğimize dair teori…
Basitçe ifade etmek gerekirse; Big Mac Endeksi'nin yaptığı, iki ülkedeki burger fiyatlarını kıyaslayarak para birimlerini oranlamak. Elde edilen kur ölçütünü de, geçerli kura bakarak yorumlamak ve para biriminin doğru seviyede olup olmadığını tespit etmek.
BIG MAC'E GÖRE TL
Küresel ekonomi; Yunanistan'lı ve parasal genişlemeli Avrupa'sı, faiz obsesifi yapan FED'i, panik atak yaşatan Çin'iyle sarhoşluktan kurtulamazken, kurlar da göz bebeği olmaya devam ediyor. Bu tantana içinde, Big Mac Endeksi'nin son versiyonu da, geçen hafta açıklandı. Endeksin, doları benchmark alan sonuçlarına hemen bakalım.
İlk aklımıza gelen, TL'nin ne âlemde olduğu… O halde önce Amerikalıların yediği Big Mac fiyatına bakalım: 4,79 dolar. Türkiye'deki fiyat ise 10,25 TL imiş. Bu durumda, endeksin işaret ettiği kur 2,14 olarak karşımıza çıkıyor. Oysa kur endeks tarihine göre 2,65 civarlarında. O halde bu ne demek oluyor? TL, dolar karşısında olması gerekenden %19,1 değersiz demek oluyor.
Euro Bölgesi'ne bakalım. Bölgede Big Mac fiyatı 3,70 Euro. ABD'deki burgerle kıyaslayınca, endeksin “olması gerek” dediği kur, 0,77 çıkıyor. Hâlbuki gerçekte 0,91 civarı desek, burada da Euro'nun %15,4 aşırı değersiz olduğunu anlıyoruz.
Peki, endekste hiç aşırı değerli para birimi yok mu diyecek olursanız da, birkaç tane sayalım. İsviçre bunların en başında… Dolar karşısında %42,4 aşırı değerli. Bu aynı zamanda şu da demek oluyor: İsviçre'ye yolunuz düşerse 6,50 Frank'a satın alabileceğiniz burgerle, dünyanın en pahalı Big Mac'ini yemiş oluyorsunuz. Endekse göre birkaç diğer aşırı değerli para birimi de kuzeyde var: Norveç, İsveç ve Danimarka.
Sürünen para birimlerine de bir göz atalım. En dipte %86 aşırı değersiz Venezuela Bolivarı dikkat çekiyor. Bu veriyi, “en ucuz Big Mac'in adresi Venezuela” diye de tercüme edebiliriz. Değersiz para birimlerine sahip başlıca ülkeler arasında ayrıca, Ukrayna, Rusya ve Hindistan da göze çarpıyor.
HİNDİSTAN'DAKİ MESELE
Elbette endeks, kur değerlendirmesi için mükemmel bir ölçüt değil ve kısıtları var. Zira Big Mac'in her ülkede aynı maliyete çıkması varsayımında bazı sıkıntılar hissediyoruz.
Mesela hazır Hindistan demişken, oradan bir örnek verelim: Ülkedeki inek eti hassasiyeti nedeniyle, Maharaja Mac denilen Big Mac tavuk etinden yapılıyor. Bu da haliyle, maliyet hesaplarını değiştirebilen gayet temel bir faktör niteliğinde… Ayrıca aynı burgeri, bir ülke diğerinden daha verimli bir şekilde üretebilip maliyeti de fiyatı da kısabiliyor. Faktörler arasında, insan özellikle de emek maliyetini sorguluyor. Zira söz konusu ayırım, bilhassa farklı gelir seviyesindeki ülkeler arasında ciddi farklılıklara yol açabiliyor.
Bu eleştiriler karşısında, bahsini ettiğim ham endekse, bir de “adjusted index” diye bir ayar getirilmiş. Bu ayarda ise, kişi başına düşen milli gelir kullanılmış. Yapılan hesaptan, her ülke için gelirine göre bir fiyat tahmini çıkmış ve buna göre de para biriminin olması gereken değere göre durumu belirtilmiş.
İşte bu hesaba baktığımızda ise, yukarıda aşırı değerli diye geçen ülkelerin para birimlerinin o kadar da aşırı değerli olmadığı ve sürünenlerin de aslında o derece sürünmediği gibi sonuçlara rastlıyoruz. Kabaca bakıldığında, gelişmekte olan ülke para birimlerinin biraz daha lehine dönen bir tablo görünüyor. TL de bu tabloda, olması gerekenden değerli bir birim haline dönüşmüş durumda.
KISITLAR OLSA DA…
PPP'nin de Big Mac Endeks'in de eleştiriye açık yönleri var. Yine de, dünya çapında standart olarak kullanıldıkları da bir gerçek. Nitekim konumuz olan Big Mac Endeksi'nin, mükemmel olmasa da, eğlenceli ve pratik olmanın ötesinde genel bir fikir verdiği düşünülüyor.
Endeksin son halinin bana verdiği en net fikir ise, ABD dolarının aşırı değerli olduğu... Burger ekonomisi “Burgernomics”in bu mesajı, faizi yükseltememekten bizzat kendisi yorulan FED'in de zaten epeydir karnını ağrıtmakta.
[Yeni Şafak, 21 Temmuz 2015]
