1. Aile Rehberi Sistemi nedir ve neyi amaçlamaktadır?
Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı geçtiğimiz günlerde aile kurumunun korunması amacıyla “Aile Rehberi Sistemi” adlı yeni bir uygulama hayata geçirileceğini duyurdu. Uygulama kapsamında Sağlık Bakanlığınca uygulanan aile hekimliğine benzer bir şekilde her ailenin bir rehberinin olması hedefleniyor. Aile rehberlerinin her ailenin kendi özelinde ihtiyaç duyduğu spesifik alanları belirlemeleri ve bu alanlarda gerekli bilgileri ailelere aktarmaları bekleniyor. Bu sistem aracılığıyla aile kurumunun bütününün ve aile içindeki bireylerin psikolojik, pedagojik, eğitim, sosyal hizmet ya da sağlık alanlarındaki özel ihtiyaçları belirlenerek gerekli yönlendirmelerin yapılması planlanıyor. Bu sistemle eş zamanlı olarak hayata geçirilmesi planlanan sosyal risk haritaları da göz önünde bulundurulduğunda dezavantajlı grupların belirlenmesi, ailelerin psikososyal ihtiyaçlarının bütünsel olarak değerlendirilmesi ve bireylerin yaşam kalitesini artıracak doğru kaynaklara ve uzmanlara erişiminin mümkün kılınması açısından farklı coğrafyalarda da uygulanan bu sistemin Türkiye için de faydalı bir uygulama olacağı öngörülebilir.
2. Sistemin uygulamasında göz önünde bulundurulması gereken alanlar hangileridir?
Aile Rehberi Sistemi uygulamasının amaçları göz önünde bulundurulduğunda öncelikle önleyici bir müdahale programı olmasının hedeflendiği görülmektedir. Sosyal risk analizi uygulamasının da eş zamanlı olarak yürütüleceğine dair planlamanın bu açıdan elzem ve anlamlı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bununla beraber uygulamanın böyle bir kapsamda değerlendirilmesi için bütüncül bir çalışma içermesi ve bazı temel alanlara odaklanması gerekmektedir. Öncelikle bu çalışmayla aile içi şiddet, ihmal, istismar ve bağımlılık gibi problemlerin de önlenmesi istendiğinden sosyal risk analizi doğrultusunda iletişim, ilişki yönetimi, çatışma ve kriz yönetimi, evlilik, ebeveyn ve çocuk gelişimi odaklı eğitimler ve yönlendirmeler, psikolojik ve mental destek programları, finansal eğitimler, kariyer gelişimi programları, sağlık ve fiziksel iyi oluş içerikli bilgilendirmeler ve yönlendirmeler ve aile kurumu ile bireyler açısından değer odaklı hedeflerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu sebepten uygulama aile rehberlerinin hekimler, öğretmenler, psikologlar, psikolojik danışmanlar, çocuk gelişimi uzmanları ve manevi danışmanlar ile sürekli iş birliği içerisinde çalışmasını gerektirecektir.
3. Sistemin etkinliğini belirleyecek temel unsurlar nelerdir?
Aile Rehberi Sistemi’nin uygun faaliyet gösterebilmesini sağlayacak ve etkinliğini belirleyecek temel noktalar şu şekilde sıralanabilir:
Bireysel ihtiyaçların belirlenmesi: Her ailenin ve aile içindeki her bireyin kendine özgü dinamikleri ve ihtiyaçları vardır. Uygulamada bu kişisel özellikler, ihtiyaçlar ve sosyokültürel farklılıklar göz önünde bulundurulmalıdır. Rehberlik ve danışmanlık uygulamalarının çok kültürlü bir perspektife uygun bir şekilde hazırlanması sistemin etkinliği açısından önemli faktörlerden biridir.
Erişim kolaylığı: Aileler sisteme nasıl erişebilecekleri konusunda iyi bilgilendirilmelidir. Türkiye’nin sosyoekonomik çeşitliliği göz önünde bulundurulduğunda uygulamanın hem fiziksel hem de dijital olarak erişilebilir olması gerekmektedir. Bu kapsamda uygulamanın hangi merkezlerde (rehberlik araştırma merkezi, aile hekimliği vb.) ve hangi yol ile sunulacağına dair kamuoyu bilgilendirmesi önem arz etmektedir.
Yetkin profesyonel destek: Uzmanların yetkinliği uygulamanın etkinliğini belirleyecek önemli hususlardan biridir. Türkiye’de aile rehberi olarak tanımlanan bir meslek dalı olmadığından görev yapacak uzmanlık alanları henüz belirlenmemiştir. Bu kapsamda görev yapacak uzmanların alanları ve yetkinliğinin iyi belirlenmesi psikososyal müdahalelerin etkinliğini artıracaktır. Aynı zamanda yapılan açıklamalara göre aile rehberlerinin farklı uzmanlara yönlendirmeler yapması da beklenmektedir. Bu yönlendirme ve konsültasyon durumlarında uzmanların iş birliği içinde çalışmayı sürdürmesi, psikososyal müdahale programlarının bütüncül olarak işleyebilmesi için önemlidir.
İzlem ve değerlendirme: Müdahale programlarının işleyişe koyulması kadar önemli bir diğer nokta ise programın izlenmesi ve değerlendirme süreçlerinin başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesidir. Hizmetlerin etkinliğinin profesyonel olarak değerlendirilmesi ve vatandaşlardan bireysel olarak geri bildirim alınması gibi faktörler sistemin süreç içinde revize edilmesini ve iyileştirilmesini sağlayarak etkinliğini de artıracaktır.
4. Sistemin uygulama sürecinde yaşanabilecek muhtemel zorluklar neler olabilir?
Aile Rehberi Sistemi’nin aile içindeki bireylerin psikolojik, sosyal ve eğitim alanlarındaki ihtiyaçlarına destek sunmayı amaçlayan platformlar içermesi beklenmektedir. Fakat bu tür bir sistemin uygulamasında bazı zorlukların yaşanması da muhtemeldir. Öncelikle bireylerin yaş grupları, kültürel arka planları ve bireysel ihtiyaçları farklı olduğundan uygulamanın her birey ve kültüre adapte olabilecek şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Bu sebeple içeriklerin kişiselleştirilmiş olması önemlidir. Ayrıca bu sistem ailelerin ve bireylerin kişisel verileri ve özel hayatlarına dair bilgilerin istenmesini gerektirecektir. İhmal, istismar ve bağımlılık gibi hassas konular göz önünde bulundurulduğunda bu verilerin gizliliği ve görüşmelerin gerçekleştiği mekanların mahremiyeti özellikle bu alanlarda destek almaktan çekinen ve ön yargısı olan vatandaşlar için endişe oluşturabilir. Bu açıdan uzmanlar arasında bilgi aktarımında bu hassasiyetin gözetilmesi, gizlilik ilkesine riayet edilecek ve vatandaşın hizmet alma konusundaki çekincesini minimuma indirecek bir sistemin inşa edilmesi elzemdir. Bununla beraber yaş grupları ve sosyoekonomik farklılıklar göz önünde bulundurulduğunda –daha önce Sağlık Bakanlığı tarafından uygulamaya koyulan ve halihazırda sürmekte olan randevu sistemine birçok vatandaşın adapte olması uzun bir zaman almış ve halen randevu alıp doğru uzmana erişme konusunda teknik zorluklar yaşayan vatandaşların olduğu bilinmekte– Aile Rehberi Sistemi’ne erişim özellikle bu gruplar için benzer bir zorluk teşkil edebilir.
5. Sistemin önleyici bir müdahale programı olarak işlevsel olmasını sağlayacak ve etkinliğini artıracak stratejiler neler olabilir?
Yapılan açıklamalara göre Aile Rehberi Sistemi’nin aile içi şiddet, ihmal, istismar ve bağımlılık gibi konularda önleyici bir program olması hedeflenmektedir. Sistemin önleyici bir müdahale programı olarak işlevsel olmasını sağlayacak ve etkinliğini artıracak bazı stratejilerin ise uygulama sürecinde göz önünde bulundurulması ve öncelikle ailenin bütününün ve bireylerin ihtiyaç analizlerinin iyi yapılması gereklidir. Bu analizle birlikte hangi noktalarda zorluk yaşandığı güvenli bir şekilde tespit edilerek kaynakların doğru yollarla kullanılması sağlanabilir. İhtiyaç analiziyle birlikte yapılan uygun yönlendirmeler ve müdahalelerin ardından sürecin tutarlı, uzun dönemli takibi ve değerlendirme süreci önleyici müdahale programları için oldukça önemlidir. Aynı zamanda Aile Rehberi Sistemi ailelerin ve aile içindeki bireylerin sadece zorlandığı konuları ve problemleri tespit etmekle kalmayıp güçlü yanlarının belirlenmesinde de aktif rol almalıdır zira güçlü yanları tespit etmek ailelerin ve bireylerin güvenini artıracak ve uzmanlar ile ailelerin iş birliğini artıracaktır. Son olarak belirtildiği üzere erişilebilirlik, müdahale programlarının sürdürülebilir ve işlevsel olmasını sağlayan kritik noktalardan biridir. Bu noktada uzman başına düşen aile sayısı, bu hizmeti veren merkez sayısı ve bunların konumları, farklı yaş ve sosyoekonomik özelliklere sahip bireylerin hizmete erişimleri de göz önünde bulundurulmalıdır.
