Irak’ta devam eden ilerleyiÅŸi sebebiyle tüm gözler Irak ve Åžam Ä°slam Devleti Örgütü’ne çevrildi.
Türkiye daha çok Suriye baÄŸlamında duydu Irak ve Åžam Ä°slam Devleti (IŞİD) Örgütü’nü. Adından da anlaşılacağı üzere bir Irak fenomeniydi. Irak iÅŸgalinden 2006 yılına kadar El-Kaide’nin ideolojik havzasından beslenen farklı gruplar, IŞİD’in öncüleri oldu. 2006 yılında Ebu Musab El-Zarkavi liderliÄŸindeki El-Kaide-Mezopotamya, Ebu Ömer El-BaÄŸdadi liderliÄŸindekiMücahidler Åžura Konseyi (Meclis Åžura el-Mucahidin fi al-Irak) ve Sahabelerin Askerleri (Cund El-Sahaba), Fatihler Ordusu (CeyÅŸ El-Fatihin), Ebu Ömer El-Ensari liderliÄŸindeki CeyÅŸ El-Taife El-Mansura (Muzaffer Mezhep Ordusu) gibi irili ufaklı birçok grup birleÅŸerek Irak Ä°slam Devleti Örgütü’nü kurdu.
Zerkavi’den sonraki dönemde künyeleri itibarıyla Iraklı olduklarını tahmin ettiÄŸimiz iki kiÅŸi IŞİD’in deyimiyle emirlik yaptı: Ebu Ömer El-BaÄŸdadi ve Ebu Bekir El-BaÄŸdadi. Ebu Ömer global El-Kaide ile organik baÄŸlantılarını devam ettirip Irak El-Kaidesi olarak ABD iÅŸgal güçlerine ve Åžii milislere karşı savaÅŸtı. Örgütü mevcut yapısına taşıyan ise selefi Ebu Bekir El-BaÄŸdadi oldu.
Bu dönüÅŸümde Irak BaÅŸbakanı Nuri El-Maliki’nin Sünni kesimi dışlayıcı politikalarıyla birlikte Suriye’de yaÅŸanan iç savaÅŸ etkili oldu. Suriye’deki iç savaÅŸa dahil olmalarıyla birlikte isimlerine Osmanlı zamanındaki Bilad-ı Åžam’ı kapsayan Åžam kelimesini eklediler ve IŞİD ismini kullanmaya baÅŸladılar. Aynı zamanda özellikle Anbar eyaletindeki Sünni aÅŸiretlerle ittifaklar kuran IŞİD, Irak-Suriye sınırında etkinliklerini artırdı.
EL-KAÄ°DE’DEN KOPUÅž
IŞİD bu süreçte El-Kaide ile otorite sorunları yaÅŸadı ve nihayetinde kendisini El-Kaide’den daha yukarı bir derecede konumlandırarak El-Kaide’nin kendilerine biat etmesini istedi. IŞİD, kendilerinin bir devlet olduÄŸunu, El-Kaide’nin ise bir örgüt olduÄŸunu söyleyerek örgütten devlete biat istedi. Bu tartışmalar Suriye coÄŸrafyasında El-Kaide’nin Suriye’deki tek temsilcisi Nusra Cephesi ile El-Kaide’den kopan IŞİD arasında sıcak çatışmaya dönüÅŸtü.
Ä°lginç olan IŞİD’ın Irak ve Suriye’de girdiÄŸi ittifaklardaki geniÅŸ spektrum oldu. Suriye’de Selefi istılahta Rafizi olarak kabul edilen Baas rejimi ile hatta birçok iddiaya göre Ä°ran istihbaratıyla bir modus vivendi kurdular. Söylemlerinde Åžii karşıtlığı ağırlığını korusa da pratikte oldukça pragmatik davrandılar. Irak’ta ise benzer söylemlerine devam edip Suriye’dekinin aksine Sünni gruplarla ittifak içerisine girdiler.
DÄ°RENÇSÄ°Z GENÄ°ÅžLEME
IŞİD’in hem Irak’ta hem de Suriye’deki geniÅŸleme hikayesinde birbirine benzer süreçler yaÅŸandı. Her iki ülkede de IŞİD bir bakteri gibi kaos ortamında çoÄŸaldı. Suriye’de iç savaÅŸ, Irak’ta iÅŸgal ve ardından Maliki zulmü IŞİD’a alan açtı. DiÄŸer taraftan ise her iki ülkede de ilerlemeleri önünde devlet yapıları yeterli miktarda direnç göstermedi. Suriye’de rejimle deÄŸil muhaliflerle savaÅŸarak alan kazanırken, Irak’ta da ÅŸimdiye kadar merkezi hükümet birlikleriyle diÅŸe dokunur bir çatışma yaÅŸamadılar. Güvenlik güçleri mevzilerini terketmek suretiyle IŞİD’ın bir fener alayı gibi ÅŸehirlere girmesine olanak saÄŸladı.
IŞİD Suriye’de tabiri caizse yoktan var oldu. Uluslararası toplumun kendi kendini doÄŸrulayan kehaneti oldular. Uluslararası toplum El-Kaide deyip deyip El-Kaide’nin üreyeceÄŸi kaos ortamını bertaraf etmek için gerekli hiçbir adımı atmayınca El-Kaide alan kazandı, IŞİD da bu alanda beslenip El-Kaide’yi de aÅŸan bir yapıya dönüÅŸtü.
IŞİD’in bu denli güçlenmesini ve nüfuz geniÅŸletmesini doÄŸal seyirlerle açıklamak mümkün deÄŸil. El-Kaide’nin Afganistan’ın iÅŸgali sonrası Ä°ran istihbaratı, Irak savaşı sırasında Suriye istihbaratıyla temasları artık sır olmaktan çıktı. IŞİD’in de kağıt üzerindeki ideolojik düÅŸmanlığa raÄŸmen bu temasları kazan-kazan ittifaklarına dönüÅŸtürdüÄŸü anlaşılıyor. IŞİD “devlet” hülyalarını sürdürürken diÄŸer yanda ise meÅŸru hareketleri ve muhalif grupları terbiye etme aracı olarak kullanılıyor.
Esed rejimi, Maliki hükümeti, iÅŸgalci ABD ve OrtadoÄŸu’daki krizlerde üç maymunu oynayan uluslararası toplum artık sevinebilir; nur (!) topu gibi bir terör örgütleri daha oldu…
[AkÅŸam, 13 Haziran 2014]
