Eğitim, bir toplumun geleceğini şekillendiren en önemli unsurlardan biridir. Türkiye'de eğitim politikaları, 2000'li yıllarda ekonomik, sosyal ve politik gelişmelerin etkisiyle köklü bir dönüşüm sürecine girdi. Özellikle 2002 yılından itibaren uygulanan reformlar, eğitim sisteminin yapısını ve işleyişini yeniden tanımladı. Bu süreçte, Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından hayata geçirilen projeler ve politikalarla eğitimde önemli adımlar atıldı.
SETA tarafından Aralık 2024'te yayımlanan Türk Eğitim Sisteminde Dönüşüm (2002-2024) adlı kitap da bu dönüşümü bütüncül bir perspektifle ele alarak eğitimde yaşanan gelişmeleri, uygulanan politikaların etkilerini ve geleceğe yönelik önerileri kapsamlı bir şekilde inceliyor. Kürşad Kültür ile birlikte editörlüğünü üstlendiğim bu çalışma, eğitim politikalarının evrimini akademik bir çerçevede değerlendiriyor. 19 bölümden oluşan kitap 28 araştırmacının katkısıyla hazırlandı. Ele alınan her bir konuyla ilgili istatistikler, politika belgeleri, mevzuat, raporlar ve akademik çalışmalar titizlikle incelenerek yükseköğretim öncesi eğitimin son 22 yıllık sürecine dair kurumsal bir hafıza ortaya konulmaya çalışıldı.
Kitabın yayımlanması vesilesiyle, 28 Şubat 2025 tarihinde SETA İstanbul'da Türk Eğitim Sisteminde Dönüşüm Sempozyumu düzenlendi. T.C. Millî Eğitim Bakanı Sayın Yusuf Tekin'in de açılış konuşması yaptığı bu etkinlikte, kitabın temel bulguları iki panel oturumunda sunuldu ve eğitim politikalarının geleceği üzerine değerlendirmeler yapıldı. Kitaptan ve sempozyumdan öne çıkan tespitleri sizler için özetlemeye çalıştım.
2000'li yıllarda Türkiye ve Eğitim Politikasının Ana Eksenleri
2000'li yıllar, Türkiye'nin ekonomik ve sosyal yapısında önemli değişimlerin yaşandığı bir dönem oldu. Ekonomik büyüme, kentleşme, göç hareketleri ve demografik değişimler, eğitim politikalarının yeniden şekillenmesini zorunlu kıldı. Bu süreçte, MEB tarafından eğitim bütçesinde önemli artışlar sağlandı. Bu artış, öğretmen istihdamının genişletilmesi, altyapı yatırımlarının artırılması ve ücretsiz eğitim materyallerinin dağıtılması gibi projelerle eğitimde erişimi kolaylaştırdı. Özellikle kırsal bölgelerdeki okullaşma oranlarının artırılması ve sığınmacı öğrencilerin eğitime entegrasyonu, MEB'in kapsayıcı eğitim politikalarının bir sonucu olarak öne çıktı.
MEB, eğitimde niceliksel gelişmeleri büyük bir ivme kazandırdı. Okullaşma oranlarının artırılması, derslik ve okul sayısının yükseltilmesi, öğretmen atamalarının artırılması gibi politikalar, eğitim hizmetlerinin genişletilmesine olanak sağladı. Müfredat reformlarıyla eğitimin kalitesini artırmayı hedefleyen MEB, eğitimin daha kapsayıcı ve sürdürülebilir hale getirilmesine yönelik projeler geliştirdi. Ulusal ve uluslararası izleme araştırmaları (ABİDE, PISA, TIMSS) ile öğrencilerin bilgi düzeyleri değerlendirildi. Matematik ve fen bilimleri alanlarında büyük ilerlemeler kaydedildi.
Ayrıca, eğitimde ideolojik engellerin kaldırılması süreci de bu dönemde önemli bir yer tuttu. 28 Şubat sonrası ortaya çıkan katsayı uygulamalarının sona erdirilmesi, başörtüsü yasağının kaldırılması ve meslek liselerinin önündeki engellerin kaldırılması, eğitim sisteminin demokratikleşmesi adına kritik düzenlemeler oldu. Seçmeli din ve ahlak dersleri, farklı dil ve lehçelerde eğitim hakkı gibi reformlarla eğitimde özgürlük alanı genişletildi.
Eğitim Programları ve Eğitim Hizmetlerindeki Gelişmeler
2004'ten itibaren Türk eğitim sisteminde öğretim programları sürekli olarak güncellendi. 2005 yılında yapılandırmacı yaklaşım benimsendi, 2018'de kök değerler ve yetkinlik alanları programa entegre edildi. Son olarak Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli ile bütüncül bir eğitim anlayışı benimsendi ve öğrenci profili "yetkin ve erdemli insan" olarak tanımlandı. Müfredat reformlarında öğretmenlerin eğitim sürecine daha fazla dahil edilmesi sağlandı, pilot uygulamalar ve paydaş görüşleri doğrultusunda içerikler düzenlendi.
Ölçme ve değerlendirme sistemlerinde de önemli değişiklikler yapıldı. Liselere Geçiş Sınavı (LGS) gibi yeni modeller getirildi, e-sınav uygulamaları hayata geçirildi. Bu değişiklikler, eğitimde fırsat eşitliğini artırmaya yönelik adımlar oldu. Mesleki eğitimde yaşanan dönüşümler de dikkat çekiciydi. Meslek liselerinin güçlendirilmesi, sektörle iş birliği içinde tematik okulların açılması, sanayi-üniversite iş birliklerinin artırılması gibi politikalar mesleki eğitimin niteliğini artırmayı hedefledi.
İmam hatip okulları konusunda da önemli reformlar gerçekleştirildi. 28 Şubat sürecinde getirilen kısıtlamalar kaldırıldı, okul ve öğrenci sayıları artırıldı. Müfredatta yapılan değişikliklerle imam hatip liseleri çağın gerekliliklerine uygun hale getirildi. Ayrıca, hayat boyu öğrenme konusunda Halk Eğitim Merkezleri (HEM) ve Mesleki Eğitim Merkezleri (MESEM) aracılığıyla yetişkin eğitimi desteklendi.
Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin güçlendirilmesi amacıyla Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) sayıları artırıldı, rehber öğretmen istihdamı teşvik edildi. Özel eğitim alanında büyük reformlar yapıldı, özel eğitim sınıfları, bilim ve sanat merkezleri ve kaynaştırma eğitimi uygulamalarında kapsam genişletildi. Suriyeli sığınmacılar başta olmak üzere göçmen çocukların eğitime erişimini sağlamak için özel programlar oluşturuldu, psikososyal destek hizmetleri geliştirildi.
MEB'de Yapısal Değişimler: Organizasyon, İnsan Kaynağı, Finansman ve Teknoloji
2000'li yıllarda MEB'in kurumsal yapısında da önemli değişiklikler yapıldı. 2011'de merkez teşkilatı yeniden düzenlendi, taşra teşkilatlarına daha fazla yetki verilerek yerel düzeyde esnek karar alma süreçleri desteklendi. Yurtdışında eğitim müşavirlikleri ve Maarif Vakfı aracılığıyla Türk okulları açıldı, bu sayede Türkiye'nin uluslararası eğitimdeki etkisi artırıldı.
Eğitimde insan kaynağının yönetimi noktasında öğretmen yetiştirme ve istihdam politikalarında önemli düzenlemeler yapıldı. KPSS ile giriş sistemine ek olarak sözlü mülakat ve aday öğretmenlik uygulamaları geliştirildi. Öğretmenlik Meslek Kanunu ile öğretmenlerin kariyer planlamaları ve özlük hakları yeniden düzenlendi.
Eğitimin finansmanı konusunda ise bütçede önemli artışlar yapıldı, GSYH içindeki eğitim harcamalarının oranı artırıldı. Ücretsiz ders kitabı uygulaması, burslar, yemek yardımları ve taşımalı eğitim gibi projeler hayata geçirildi. Özel okullara verilen teşviklerle eğitimde özelleşme desteklendi, ancak kamusal eğitim yatırımları da artırıldı. Eğitim harcamaları OECD ortalamasına yaklaştı ve teknolojiye yönelik yatırımlarla çağdaş eğitim uygulamaları teşvik edildi.
MEB, dijital dönüşümü destekleyen politikalar geliştirerek FATİH projesi, EBA platformu gibi projelerle eğitimde teknolojinin etkin kullanımını artırdı. STEM, yapay zeka ve büyük veri analitiği gibi alanlarda eğitim yatırımları yapılarak geleceğe yönelik adımlar atıldı. Erasmus+ ve eTwinning gibi uluslararası programlar yaygınlaştırıldı, öğretmen eğitimi desteklendi ve öğrencilerin girişimcilik becerilerini geliştirecek projeler teşvik edildi.
Türkiye'de Eğitimin Geleceği
İçeriğine dair bazı verileri paylaştığımız bu kitap, Türkiye'nin eğitim sistemine dair kapsamlı bir akademik değerlendirme sunarak politika yapıcılar, eğitimciler ve araştırmacılar için önemli bir başvuru kaynağı olma niteliği taşıyor. Eğitimin geleceğine yön vermek isteyen herkes için kritik bir rehber niteliğindeki bu eser, eğitimde yaşanan dönüşümü anlamak ve geleceğe yönelik adımlar atmak isteyenler için önemli bir kaynak. Emeği geçen araştırmacılara çok teşekkür ediyorum.
Eğitimde kalite ve mükemmellik sonu olmayan bir yolculuk ve şüphesiz ki Türkiye'nin kat etmesi gereken yollar ve iyileştirme yapılması gereken bir dizi konu eğitim yöneticilerinin önünde bulunuyor. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de toplumun eğitimden talepleri var olmaya devam edecek. Bununla birlikte, AK Parti hükumetleri döneminde ortaya konan çabalar, altyapı yatırımları ve yapısal reformların meyvelerini vermeye başladığı söylenebilir. En son TIMMS sınavlarında Matematik ve Fen alanlarında Türk öğrencilerin Avrupa ülkeleri arasında en üst sıralara yerleşmiş olması bunun önemli göstergelerinden biriydi. Önümüzdeki dönemlerde PISA sınav sonuçlarında da kayda değer sıçramaları göreceğimizi düşünüyorum.
[Sabah, 1 Mart 2025]
