1. Kayyum atamalarının hukuki zemini nedir?

“Kayyum” usulsüzlük gibi yasa dışı faaliyetlerde bulunan kurum ve işletmelere görev yetkileri geçici olmak kaydıyla atanan devlet görevlileri için kullanılan bir ifadedir. 1 Eylül 2016’da Resmi Gazete’de yayımlanan 674 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile 5393 sayılı Belediye Kanunu değiştirilmiş ve yasa dışı faaliyetlerde bulunan belediyelere de kayyum atanmasının önü açılmıştır. Bu noktada 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 47. maddesi bu tip faaliyetlerde bulunan belediye başkanlarının görevden uzaklaştırılmasını, Kanun’un 45 ve 46. maddeleri de görevden uzaklaştırılanların yerlerine belediye başkan vekilleri görevlendirilmesini öngörmektedir.

2. Kayyum atama uygulaması ne zaman başlamıştır?

Kayyum atamaları ilk olarak Diyarbakır’ın Sur ve Silvan ilçe belediyelerine 8 Eylül 2016’da valilik tarafından yapılan görevlendirmelerle gerçekleştirilmiştir. Daha sonra İçişleri Bakanlığı 11 Eylül 2016’da yaptığı açıklamayla ikisi il olmak üzere 28 belediyeye kayyum atandığını duyurmuştur. Atama yapılan belediye başkanlarından 24’ü PKK/KCK ile ilgili soruşturmalar kapsamında görevlerinden uzaklaştırılmıştır. 31 Mart 2019 seçimleri öncesi terör örgütü PKK ile ilişkileri gerekçesiyle kayyum atanan belediye sayısı 93’ü bulmuştur.

Son olarak 19 Ağustos 2019’da İçişleri Bakanlığı tarafından Diyarbakır, Van ve Mardin büyükşehir belediye başkanları görevlerinden uzaklaştırılarak yerlerine belediye başkan vekilleri görevlendirilmiştir.

3. 19 Ağustos 2019’da gerçekleştirilen kayyum atamalarının nedeni nedir?

İçişleri Bakanlığı ilgili görevlendirmelerle ilgili olarak aşağıdaki açıklamayı yapmıştır:

“Silahlı Terör Örgütü Kurma veya Yönetme, Silahlı Terör Örgütüne Üye Olma, Terör Örgütü Propagandası Yapmak, Suçu ve Suçluyu Övmek suçlarından hakkında bir (1) kovuşturma, sekiz (8) ayrı soruşturma dosyası bulunan Adnan Selçuk MIZRAKLI’nın Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanı, hakkında iki (2) kovuşturma, dört (4) ayrı soruşturma dosyası bulunan Ahmet TÜRK’ün Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı, hakkında bir (1) kovuşturma, altı (6) ayrı soruşturma dosyası bulunan Bedia ÖZGÖKÇE ERTAN’ın Van Büyükşehir Belediye Başkanı olduktan sonra da halkın mahalli ve müşterek ihtiyaçlarını karşılamak yerine bölücü terör örgütünün amaçları, ideolojik söylemleri ve eylemlerini destekler mahiyette uygulamalara başladıkları, davranış ve söylemlerde bulundukları, belediyenin imkanlarını terör örgütünü destekleyecek şekilde yönlendirdiklerine ilişkin Bakanlığımıza birçok ihbar, şikayet ve bilgi ulaşmıştır.

(...)

Yürütülen adli/idari soruşturma/kovuşturmaların selameti için Anayasanın 127 nci maddesi ile 5393 sayılı Belediye Kanununun 47 nci maddesi gereğince geçici bir tedbir olarak görevlerinden uzaklaştırılmış ve aynı Kanunun 45 ve 46 nci maddeleri uyarınca; Diyarbakır Büyükşehir Belediyesine Diyarbakır Valisi Hasan Basri GÜZELOĞLU, Mardin Büyükşehir Belediyesine Mardin Valisi Mustafa YAMAN, Van Büyükşehir Belediyesine Van Valisi Mehmet Emin BİLMEZ belediye başkan vekili olarak görevlendirilmiştir.”[1]

4. HDP belediyelerini kayyum atama sürecine getiren terörle ilişkisi nedir?

Kayyum atanan DBP’li belediyeler PKK’ya finansman ve lojistik destek sağlama, terör örgütü için propaganda yapma, örgüte militan kazandırma ve sempatizanlıktan militanlığa geçiş sürecindeki gençlere ideolojik eğitim verme gibi işlevler görmektedir. PKK bölgedeki HDP’li (önceki dönemde DBP’li) belediyeleri örgüt eylemlerini finanse etmek için bir araç olarak kullanmıştır. Kullanılan finansman yöntemleri aşağıda listelenmiştir:

• Belediyelerde fiilen çalışmadıkları halde çalışıyormuş gibi gösterilen “Kandil referanslı” “bordro işçileri”ne verilen usulsüz maaşlar
• İşe alınan kadrolu veya sözleşmeli çalışanlardan bir defaya mahsus alınan işe yerleştirme komisyonları
• Kimi çalışanların maaşlarından “bağış” adı altında düzenli olarak yapılan kesintiler
• Yüklenici firmalara verilen belediye ihalelerinden alınan komisyonlar

Kimi dönemlerde ayrıca vatandaşların tapu ve diğer varlıklarını gösteren belediyelerdeki mevcut kayıtlar ve belediyelerin denetim yetkileri kullanılarak hesaplanan vatandaşların sahip olduğu ekonomik varlıklar PKK tarafından öğrenilerek bölgedeki esnaf ve iş adamları bu doğrultudaki hesaplamalarla haraca bağlanmıştır.

Yine bu belediyeler çeşitli dernekler aracılığıyla terör örgütüne dolaylı olarak finansman sağlamıştır. Yerlerine kayyum atanan belediye başkanlarının görevlerinden uzaklaştırılmasının sebeplerinden biri de söz konusu belediyelerin PKK’ya lojistik destek sağlamasıdır. Bu bağlamda ilgili belediyeler terör örgütüne erzak yardımı, araç ve iş makinası tahsis etmeleriyle suçlanmıştır.

Yine bu belediyeler terör örgütü için propaganda, ideolojik eğitim ve PKK’nın dağ kadrosuna militan kazandırma faaliyetlerinde bulunmuştur. Örneğin söz konusu belediyeler PKK’lı teröristlerin cenazelerini örgüt yanlısı kitlesel gösterilere dönüştürmüştür. Bu merasimlerde öldürülen teröristlerin PKK üniformalı resimleri taşınmış, taziye ve merasim alanlarına PKK flamaları ve Öcalan posterleri asılmıştır. Yine çeşitli kadın ve gençlik merkezleri ile sokaklara PKK’lı teröristlerin adı verilmiş ve buralarda çocuk ve gençlere yönelik örgüt kitaplarıyla propaganda ve endoktrinasyon çalışmaları yapılmıştır.

31 Mart 2019 seçimlerinden sonra da söz konusu HDP’li belediyeler PKK’nın tutuklu lideri Abdullah Öcalan ve pek çok PKK’lı terörist için anma törenleri tertip etmiş, belediyelerdeki şehit yakınlarını işten çıkartarak yerlerine teröristlerin yakınlarını istihdam etmiş ve şehit ismi verilen sokak isimlerini de terör örgütü mensuplarının isimleriyle değiştirmiştir.

5. Bugüne kadar görevlendirilen kayyumlar ne tür icraatlara imza attılar?

Kayyum belediyeleri hem temel belediyecilik hizmetlerini sağlama hem de görevlendirme nedenleri olan terörle mücadele konusunda önemli adımlar atmıştır. Bu adımları organizasyonel ve toplumsal analiz düzlemlerinde ele almak mümkündür. Organizasyonel düzlemde kayyum görevlendirmeleriyle PKK örgüt yapısı (KCK) doğrudan hedef alınmıştır. Böylelikle PKK’nın HPG, YDG-H, YPS, TAK gibi birimleriyle sahip olduğu terör üretme kapasitesi ve HDP’li (DBP’li) belediyelerin KCK yapısına entegre edilmesi suretiyle kurulmaya çalışılan örgütün siyasi otoritesinin ortadan kaldırılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda örgütün finansman, lojistik, eğitim, militan edinimi ve meşru legal sistemin dışında alternatif bir siyasi otorite kurma kapasitesine darbe vurulmuştur.

Kayyum görevlendirmelerinin PKK’yı dolaylı olarak hedef alan toplumsal amacına bakıldığında bunun bölgede yaşayan vatandaşları merkeze aldığı görülmektedir. Bu noktada kayyum atanan belediyelerin topluma yönelik faaliyetleriyle entegrasyon ve normalleşme faaliyetleri ön plana çıkmaktadır. Kayyum belediyelerin istihdam sağlama ve meslek edindirme kurslarına odaklanıldığında özellikle bölgede dezavantajlı gruplar olan kadınlar ve terör örgütünün istismarına en açık grup olan gençlere yönelik faaliyetlerin öne çıktığı görülmektedir. Bu noktada gençlere yönelik kurslar ve eğitim burslarının yanı sıra kadınlara yönelik meslek edindirme kursları düzenlenmiştir. Ayrıca altyapı ve yatırım çekici faaliyetler kapsamında kayyum belediyeler kanalizasyon, asfaltlama ve yol yapım çalışmalarında da bulunmuştur.

Entegrasyon ve normalleşme faaliyetlerine bakıldığında ise başta ilköğretim öğrencilerine yönelik olmak üzere yurt içi geziler ile gençlere yönelik park, piknik ve spor alanları gibi terörden uzak sosyalleşme imkanları sağlanmıştır.

[1] “Diyarbakır, Mardin, Van Büyükşehir Belediye Başkanlarının Görevden Uzaklaştırılmasına Dair Basın Açıklaması”, T.C. İçişleri Bakanlığı, 19 Ağustos 2019, https://www.icisleri.gov.tr/diyarbakir-mardin-van-buyuksehir-belediye-baskanlarinin-gorevden-uzaklastirilmasina-dair-basin-aciklamasi, (Erişim tarihi: 19 Ağustos 2019).