Hazırlayan Kutluhan Görücü Uzmanlar Tuğçe Ersoy Ceylan Mustafa Caner Muhammed Hüseyin Mercan Can Acun Sibel Düz Yücel Acer
Tuğçe Ersoy Ceylan İzmir Katip Çelebi Üniversitesi İsrail’in İran’ı yeniden hedef almakta aceleci davranacağını düşünüyor musunuz? İsrail, İran dosyasını nasıl ele alıyor? İsrail cumartesi gecesi İran’ın “Gerçek Vaat” adını verdiği misillemesinin hedefi oldu. 1 Nisan’da İsrail’in ilk defa başka bir ülkenin temsilciliğini, İran’ın Şam’daki konsolosluğunu güpegündüz vurmasının ardından 13-14 Nisan’da İran’ın karşı saldırısı gerçekleşti. Tabii 19 Kasım 2023’te Husilerin Kızıldeniz’de Türkiye’den yola çıkan bir İsrail yük gemisine el koyduğunu duyurduğu haberini de hatırlamak gerekir. Hatta İsrail Başbakanlığından yapılan açıklamada bunun uluslararası deniz güvenliği açısından sonuçları olan bir “İran terör eylemi” olduğu belirtilmişti. İsrail ordusu da “Bir kargo gemisinin Kızıldeniz’in güneyinde Yemen yakınlarında Husiler tarafından kaçırılması küresel sonuçları olan çok vahim bir olaydır” şeklinde bir açıklama yapmıştı. Dolayısıyla 7 Ekim’de İsrail-Filistin savaşının başlamasından itibaren İran ile İsrail arasında vekiller aracılığıyla da olsa tırmanan bir gerilim mevcuttu. İran’ın İsrail’in konsolosluk saldırısına karşılık vereceğini duyurmasından sonra ABD geçtiğimiz hafta bölgedeki müttefikleri aracılığıyla Tahran yönetimine itidalli davranma mesajları gönderdi. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın Çin’den de yardım istediğini biliyoruz. Dolayısıyla bu meselenin bölgedeki iki ülkenin meselesi olma boyutunu aşarak ABD, Çin ve elbette Rusya’nın da dahil olmasıyla küresel bir boyutu olduğunu not etmek gerekir. ABD’nin İsrail’e doğrudan bir saldırı olması durumunda Tel Aviv yönetiminin yanında yer alacağına dair yaptığı uyarının yanı sıra İran ile savaşa girmek niyetinde olmadığını da belirtmesi, İran’ın saldırısının hesaplanması neticesini doğurdu. Yani bu saldırı göstermelik bir saldırı değildi, kanaatimce küçümsenecek bir saldırı da değildi ancak hesaplanmış bir saldırıydı. Nitekim Washington Post gazetesinde çıkan bir haberde ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin’in İsrailli mevkidaşı Yoav Gallant’tan İsrail’in İran saldırısı öncesinde kendilerini yeterince bilgilendirmediği için şikayetçi olduğu yazılmıştı. Yine ABD, İsrail’den misilleme yapacaksa da kendisini önceden bilgilendirmesini beklediğini belirtti. Buradan da İsrail’in İran’a yönelik herhangi bir karar alırken ABD’nin bu kararlarda etkisinin olacağını ya da söz sahibi olacağını söylemek mümkündür. Buradan İran-İsrail çatışmasının bölgesel bir savaşı tetiklemesini önlemek için küresel güçlerin devreye gireceğini bir kez daha hatırlatmak yerinde olacaktır. Yani İsrail’in tek başına karar alamayacağını söylemek mümkündür. Son olarak Reuters’ın bir haberine göre Türkiye aracılığıyla İran’ın vereceği karşılığın belli sınırları olmalı mesajının da gönderildiği göz önünde tutulunca İran’ın saldırısının hesaplanmış olduğu bir kez daha ortaya çıkmaktadır. İran’ın gönderdiği SİHA’ların İsrail hava sahasına girmeden İngiliz, ABD ve Fransız koalisyonu ile etkisiz hale getirildiği duyurusu yapıldı. Yine de bu saldırıyla beraber İsrail ilk defa Arap olmayan bir devletin saldırısına uğradı. İsrail’in İran’dan gelecek muhtemel bir saldırıyı –bölgedeki vekilleriyle eş zamanlı hareket edeceği düşünüldüğünde– tek başına göğüslemesinin zor olacağı da görülmüş oldu. İsrail’in milli güvenlik doktrini olan “kendi kendine yetme” (self-help) prensibinin zedelendiğini de not etmek gerekir. Bu açıdan İsrail’in İran saldırısına hemen cevap vermeyeceği çıkarımı da yapılabilir. Nitekim savaş kabinesinden yapılan açıklamalar bunu doğrular niteliktedir. Benny Gantz, İran’ın saldırıyı başlattığı gece Batılı liderlerden gelen “dayanışma” mesajlarına gönderme yaparak “Asıl sonuç dünyanın İran’a karşı tutumudur” dedi ve İsrail’in bunu stratejik bir başarı olarak gördüğünü iletti. Knesset’te milletvekili olan Gideon Saar da “İran’ın sırası gelecektir, önce Gazze’ye odaklanmalı” şeklinde bir açıklama yaptı. Nitekim ABD Başkanı Joe Biden’ın da Binyamin Netanyahu’ya İran’a yönelik saldırı olursa bunu ABD’nin desteklemeyeceğine dair bir açıklama yaptığı öğrenildi. ABD’nin telkininin işe yarayıp yaramayacağını zaman gösterecek zira bu görüşmede İsrail’i herhangi bir İran saldırısından vazgeçirecek doğrudan bir baskı bulunmuyor. Ancak yine de İsrail’in hemen karşılık vermeyi ertelemesi ABD’nin onayı ve daha da önemlisi yardımı olmadan bir çatışma içine giremeyeceğini de göstermektedir. Öte yandan İran, İsrail için varoluşsal bir tehdittir; milli güvenlik doktrinine göre de İsrail’in, boyutları ve sınır sorunları nedeniyle saldırıya açık bir ülke (vulnerable) olduğundan herhangi bir çatışmayı ülke dışında yapma prensibi üzerinden temellenen bir hücum stratejisi vardır. Dolayısıyla İsrail’in bu tehdidi bertaraf etmek için ne kadar bekleyeceğini göreceğiz. Ancak bu saldırıyla bir eşiğin de aşıldığını not etmek gerekir. Devlet ajansı KAN’ın bu sabah (16 Nisan) bildirdiğine göre İsrail Ortadoğu’daki Arap ülkelerine İran’a cevabının onları tehlikeye atacak şekilde olmayacağına dair bir güvence verdi. Buradan İsrail ile Sünni Arap hükümetleri arasındaki ittifaka zarar gelmediği ve mevcut ilişkilerin sürdürülmek istendiği sonucunu çıkarmak mümkün. Çünkü Tel Aviv yönetimi bu saldırıyla İran’ın İsrail’in Arap ülkeleriyle ittifakını bozarak İsrail’i izole etmeyi de amaçladığını düşünüyor. Ülkede İsrail’in gücünü yeniden teyit etmek için karşı saldırıda bulunmak zorunda olduğu da dile getiriliyor. “Misilleme maliyetli olabilir ama eylemsizliğin maliyeti çok daha yüksek olabilir” diye düşünenler var. İran’ın füze ve SİHA saldırılarının normalleşmemesi için İsrail’in cevap vermesi gerektiğini dile getirenlerin olduğunu da belirtmek gerekir. Yine İsrail kamuoyunda Netanyahu karşıtlarının İran’ın bu saldırısının güvenlik politikalarını öne çıkararak Netanyahu’nun elini güçlendirdiği, Gazze’de düştüğü ve başarısız olduğu bataklığın konuşulmaması için bir fırsat teşkil ettiği eleştirisini yapanlar da mevcut. Bir hafta önce Gazze’deki insani felaket karşısında yalnızlaşmış ve eleştirilen bir liderken bu hafta Batı’nın ardında saf tuttuğu bir başbakan haline geldiği yorumlarını da eklemek gerekir. İsrail ordusu İran SİHA ve füzelerinin yüzde 99’unu durduklarını ve İsrail’de hiçbir hedefin büyük zarar görmediğini açıklarken İran ise bazı askeri üslerin (Nevatim) vurulduğu haberini paylaştı. Hangisi doğru bilinmez ama önemli olan şu ki bir askeri üs vurulmuş olsa bile İsrail bunu doğrulamak istemeyecektir. Zira Demir Kubbe’nin aşılabileceği ihtimalinin düşünülmesini arzu etmeyecektir. İsrail’in İran’ın nükleer tesislerine bir saldırı yapması da şu an için risk ve meydan okumalar barındırmaktadır. İsrail’in bir plan üzerinde çalıştığı muhakkak ancak içinde bulunduğu durum düşünüldüğünde bölgesel ve küresel güçleri göz ardı ederek hareket etmesini beklemediğimi belirtmek isterim. Buradan bir üçüncü dünya savaşı ya da bölgesel bir savaş çıkmaz ancak gerginliğin tırmanacağı zamanları görebiliriz.
Mustafa Caner Sakarya Üniversitesi, SETA İran’ın İsrail’e yönelik saldırılarındaki amacı ve bu saldırıların anlamı nedir? İran’ın 1 Nisan’daki konsolosluk saldırısına misillemesi olarak kayıtlara geçen 13-14 Nisan’daki saldırılarının iki temel amacı olduğu söylenebilir. Birincisi İran iç kamuoyunun İsrail’e bir cevap verilmesi gerektiğine dair artan beklentilerini karşılamak. İkincisi de bölgesel bir güç olarak caydırıcılığını pekiştirmek ve egemenlik haklarının çiğnenemeyeceğini göstermek. İran’ın buna bağlı olarak saldırısını sınırlı tuttuğu ve İsrail’in eline bir başka misilleme ile çatışmayı büyütmek ve gerilimi tırmandırmak için malzeme vermek istemediği görülüyor. BM Antlaşması’nın 51. maddesine dayandırdığı saldırısında İran, önce dronelar ile İsrail’in Demir Kubbe sistemini meşgul etmiş ve ardından seyir ve balistik füzeleriyle penetrasyon sağlayarak Necef Çölü’ndeki Nevatim Hava Üssü dahil olmak üzere birkaç noktaya sınırlı zarar vermiştir. İran’ın en başından itibaren hasarı minimize etmek istediği ve askeri zaferden ziyade siyasi/sembolik bir zafer kazanmak istediği anlaşılıyor. Suriye, Irak ve Lübnan gibi ülkeler ve İsrail’e coğrafi olarak daha yakın İran şehirlerinin yanında Şiraz gibi uzak bir noktadan füze ateşlemesinin arkasında İran’ın füze kapasitesinin gücünü göstermek ve gerekirse daha etkili bir saldırı yapabileceği mesajını vermek gibi sebepler bulunuyor. Tarihte ilk kez İran’ın kendi topraklarından ve doğrudan İsrail’i hedef alarak saldırması, Tahran-Tel Aviv gerginliğinde yeni bir safhaya geçildiği anlamına da geliyor. Bu saldırıyla İran bundan sonra İsrail’in doğrudan ya da dolaylı saldırılarına direkt cevap vereceğini ifade etti. Dolayısıyla bu tarihi saldırı tek seferlik değil, çatışmanın niteliğini her iki taraf için de temelden değiştiren bir anlam arz ediyor. İran’ın İsrail’e karşı askeri potansiyelinin bir kısmını teşhir etmesi, buna karşılık İsrail’in ABD ve İngiltere yardımlarıyla İran’ın sınırlı saldırısına karşı koyabilmesi, nükleer seçenek devre dışı bırakıldığında İran’ın İsrail’e karşı üstünlüğünü gösterdi. İran için psikolojik bir zafer, İsrail için de psikolojik bir yenilgi. Bu sebeple İran bu kazancı yeterli görüyor ve daha ileri gitmek istemiyor. İsrail ise telafi peşinde bir cevap vermek istiyor. Yukarı git
Muhammed Hüseyin Mercan Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İran’ın İsrail’e yönelik saldırısı nasıl bir anlam taşıyor? İran, İsrail’i Gazze nedeniyle mi hedef aldı? İran’ın 13 Nisan Cumartesi gecesi İsrail’e saldırısı iki ülke arasındaki gerilimde bir dönüm noktasıdır. Saldırının bölgesel denklemde yapısal bir kırılmaya evrilip evrilmeyeceğini şu an için kestirmek güç. Bununla birlikte 1973’teki Yom Kippur Savaşı’ndan bu yana İsrail’e ilk defa devlet düzeyinde bir saldırının gerçekleşmesi birçok parametrenin göz önünde bulundurularak meselenin ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. İran’ın Şam’daki misyon temsilciliğinin vurulması, Tahran yönetimi tarafından kurumsal kimliğine yönelik bir saldırı olarak algılanmıştır. Bugüne kadar vekillerine ya da paramiliter yapı mensuplarına yönelik saldırıları bir şekilde tolere eden İran’ın kurumsal devlet yapısının İsrail’in son hamlesini farklı bir şekilde ele aldığı sürecin seyrinden anlaşılmaktadır. Bu noktada İran, İsrail’e düzenlediği saldırıyla ulus devlet kimliğini korumak için gerekli adımları atmaktan imtina etmeyeceğine dair bir mesaj vermiştir. Ayrıca ABD ve İsrail tarafına bu savaşın kazananının olmayacağı ve her iki gücün de büyük zarar görmesi halinde bölgede alternatif güçler eliyle yeni bir siyasal düzenin kurulma potansiyeline işaret ederek olası ve ciddi bir İsrail-İran savaşının makul olmadığını göstermeyi de amaçlamıştır. Son tahlilde saldırılara dair şöyle bir tespit yapmak yerinde olacaktır: İran ne Filistin’in yanında yer almak adına ümmetçi bir motivasyonla bu saldırıyı gerçekleştirdi ne de sadece kamuoyunun ikna edilmesi için İsrail ile bir tiyatro sergiledi. İran, güçlü ulus devlet refleksine sahip bir ülke olarak bu saldırısıyla İsrail ile şu aşamada savaşa girmenin her iki tarafa da bir fayda sağlamayacağını anlatmaya çalıştı. Yukarı git
Can Acun SETA İsrail’in karşı hamlesi bölgeyi savaşa sürükler mi? İran’ın doğrudan İsrail’i füze ve kamikaze dronelarla hedef alması bir ilk oldu. Bu yeni hareket tarzı daha önce oynanan oyunun kurallarının güncellendiğini gösteriyor. Esasında süreci analiz ettiğimizde Netanyahu liderliğindeki İsrail’in İran’ı böyle bir hamle yapmaya zorladığını görüyoruz. İran, Şam’daki büyükelçiliği vurulduktan sonra caydırıcılığını ve ulusal onurunu korumak ile İsrail/ABD ile bir savaşa girmek arasında ikilem içerisine sokuldu. Nihayetinde tüm aktörler mevcut kontrollü çatışma ve gerginliğin devamından yana iken burada Netanyahu’nun istisna teşkil ettiğini ve eskalasyonu artırarak ABD’nin de içine dahil olduğu büyük bir savaşa bölgeyi sürüklemek istediği görülüyor. Netanyahu, İsrail’den ziyade kendi iktidarının geleceği için bu adımları atıyor. Netanyahu tarafından İran’ı defalarca kışkırtacak askeri hamleler ardı ardına gelirken nihayetinde Tahran mukabelede bulunmak zorunda kaldı. Doğrudan İran topraklarından İsrail’i hedef alarak İsrail ve müttefiklerine mevcut kapasitesini ve verebileceği hasarı göstermek durumunda kaldı. Şimdi bundan sonraki sürecin seyrini İsrail’in olası karşı adımı belirleyecektir. İsrail’de savaş kabinesi İran’a misilleme yapma konusunda karar alırsa çatışma dinamiği daha da genişleyebilir. İran’ın vekil unsurları da Lübnan, Irak, Suriye ve Yemen’den İsrail’e karşı hamleler yapabilirler. Bu da bölgesel bir savaş anlamına gelecektir. Ne ABD ne İran ne de diğer aktörlerin böylesine bir eskalasyondan çıkarı bulunmuyor. Küresel konjonktür ve bölgesel jeopolitik gerçekler de böyle bir çatışmayı hazmedecek durumda değil. Bu yüzden özellikle ABD’nin İsrail’e baskı yaparak bir karşı tepki vermemesi ya da bunu çok sınırlı tutmasını sağlamaya yönelik bir siyaset izlediğini görüyoruz. Sonuç olarak İsrail’in ABD’nin güvenlik garantisi ve desteği olmadan İran’a ve vekillerine karşı büyük bir maceraya girmesi çok olası görünmüyor. Yukarı git
Sibel Düz SETA İran, İsrail’e gerçekleştirdiği “Gerçek Vaat” operasyonunda hangi silah sistemlerini kullandı? İran’ın “Gerçek Vaat” olarak adlandırdığı, İsrail’in Şam’daki İran Konsolosluğuna düzenlediği saldırıya misilleme olarak gerçekleştirdiği saldırıda insansız hava araçları (İHA), seyir füzeleri ve balistik füzelerin koordineli bir şekilde kullanıldığı görülüyor. Bazı uzmanlar tarafından benzer bir saldırı modelinin, Rusya tarafından Ukrayna’da tatbik edildiği ve İran’ın da bu saldırı modelini örnek aldığı iddia edildi. Fakat Rusya-Ukrayna gerginliğinden çok daha önce 2019’da Suudi Arabistan’ın doğusunda Abkayk ve Hureys petrol sahalarında devlete ait olan Suudi Aramco Petrol İşleme Tesislerine düzenlenen saldırıda da İran yapımı İHA ve seyir füzelerinin müşterek kullanıldığı bir saldırı modeli tatbik edilmişti. İran’ın İsrail’i hedef aldığı saldırıda İHA’lar ve seyir füzelerinin İsrail hava sahasına giremeden İsrail ve müttefikleri tarafından etkisiz hale getirildiği, balistik füzelerden ise beşinin Nevatim Hava Üssü’ne ve dördünün de Negev Hava Üssü’ne isabet ettiği İsrailli kaynaklar tarafından dile getirildi. İran’ın saldırıda 185 adet Şahid-136 İHA, 36 adet 1.650 kilometre menzilli karadan karaya seyir füzesi Paveh ve 110 adet 2000’lerin başlarında farklı versiyonlarda geliştirilen Gadır füzesi, sıvı yakıtlı ve orta menzilli Emad balistik füzesi, 2019’da tanıtılan Dezful orta menzilli balistik füzesi ve hava savunma sistemlerine karşı yüksek manevra kabiliyetine sahip olduğu da iddia edilen 1.450 kilometre menzilli Hayber Şekan füzesini kullandığı açık kaynaklardan doğrulandı. Balistik füzeler daha büyük savaş başlıklarına sahip olduğu için yüksek kinetik enerji ortaya çıkarmaktadır. Bu da büyük, hayati ve yüksek değerli hedeflerin etkisiz hale getirilmesine olanak sağlamaktadır. Katmanlı bir hava savunma sisteminin olmadığı bir İsrail’de tablo çok daha farklı olabilirdi fakat söz konusu saldırıda İran’ın İsrail’e yönelik tehdit oluşturabilme kabiliyeti olduğunu gösterebilmesinin yanında İsrail’in maddi kaynaklarını zayıflattığı da ifade edilebilir. Örneğin Hayber Şekan’ın önleme (interceptor) füzelerinin enerjisinin büyük miktarını rota düzeltmelerine harcamaya zorlayarak füze savunmalarına karşı koymada etkili manevra yaptığı bilinmektedir. İsrail 1,3 milyar değerinde önleme füzesi kullanırken İran ise dünyanın en düşük maliyetli uzun menzilli kara saldırı seyir füzesi olan Paveh’i kullandı. Şahid droneları gibi Paveh füzeleri de daha az korunan saldırı lokasyonlarına gönderilerek İsrail’i kaynaklarını genişletmeye zorlayabildi.
Yücel Acer Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, SETA İran ve İsrail arasındaki çatışmanın hukuki dayanakları var mıdır? Uluslararası hukuk son saldırıyı nasıl ele almaktadır? İsrail 7 Ekim 2023’te Hamas’ın İsrail’e yönelik askeri eyleminden önceki dönemlerde de uzun yıllardır Suriye topraklarına, özellikle de Hizbullah hedeflerine saldırılar düzenliyordu. 7 Ekim’den sonra ise Suriye topraklarına yönelik hava saldırılarını daha da artırdı. 1 Nisan’da İsrail’in bir hava saldırısında Şam’daki İran Büyükelçiliğindeki bir bina hedef alındı. Patlamada aralarında çok sayıda üst düzey İranlı subayın da bulunduğu yedi kişi hayatını kaybetti. Saldırıda İran Devrim Muhafızları Ordusunun seferi kanadı Kudüs Gücü Komutanı General Muhammed Rıza Zahedi de öldürülenler arasındaydı. İran, İsrail’in İranlı yetkilileri ve nihayetinde İran Büyükelçiliğini hedef alan saldırılarının meydana getirdiği öfkeye karşı bir nevi misilleme olarak 13 Nisan gecesi doğrudan İsrail topraklarını insansız silahlı araçlarla hedef alan bir saldırı gerçekleştirdi. İfade edildiği gibi İsrail ne zaman iyi bir istihbarata, iyi bir fırsata ve bu işi yapabilecek silah sistemlerine sahip olduğunu hissederse saldırıyor. Ancak teknik olarak mümkün olması ve siyaseten uygun olması bu saldırıların hukuken de uygun olduğu anlamına gelmiyor. İran’ın saldırısından sonra İsrail tarafından acilen talep edilen ve 14 Nisan Pazar günü toplanan Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinde (BMGK) ABD, İngiltere ve Fransa, İran’ı kınama yönünde fikir beyan edip İsrail’e destek verirken Rusya ve Çin temsilcileri ise İsrail’in İran’ın Şam misyonunu vurmasına neden tepki gösterilmediğini sorguladılar. İsrail’in BM Büyükelçisi Gilad Erdan’ın ise “İran saldırısı küresel barış ve güvenliğe yönelik ciddi bir tehdittir ve Konseyin İran’a karşı somut adımlar atmak için her türlü aracı kullanmasını bekliyorum” diyerek İran’ı daha geniş çaplı bir tehdit gibi gösterme çabasına girdiği görüldü. Uluslararası hukuku tanımamasıyla ünlü İsrail, saldırılarını çoğu kez somut hukuki çerçeveye oturtma gereği duymasa da yapılan açıklamalardan İsrail’in Suriye ve İran’a yönelik olanları da dahil gerçekleştirdiği bütün saldırılarını meşru müdafaa hakkına dayandırdığı anlaşılmaktadır. Hatta İsrail kendisini bir nevi dört bir yandan tehdit altında bulunan bir ülkeymiş gibi sunarak her askeri eylemini bu gerekçe üzerinden açıklamaya ve işgal ettiği topraklarda 2000’lerin başında inşa etmeye başladığı duvarı dahi bu gerekçeye dayandırmaya çalışmaktadır. Oysa uzun yıllardır Suriye’deki hedeflere saldırılar düzenleyen ve bunu neredeyse sistematik hale getiren İsrail’e karşı diğer taraf ve tarafların meşru müdafaa haklarından bahsedebilecekken neredeyse izole bir eylemle İsrail topraklarına yapılmış ve olmuş bitmiş bir saldırı karşısında İsrail adına meşru müdafaa hakkı bulunduğunu ifade etmek hukuki temelden yoksundur. Zira meşru müdafaa hakkını düzenleyen BM Antlaşması’nın 51. maddesinin saydığı açık unsurlardan birisi olan mevcut-devam eden (occurs) bir saldırı olması unsuru bulunmamaktadır. Bu bağlamda İran’ın saldırısından ziyade İsrail’in saldırılarının “devam eden saldırı” olarak nitelenmesi çok daha mümkündür. Dolayısıyla İsrail’in meşru müdafaa hakkından bahsetmek hukuken temelsizdir ve bu bağlamda İsrail’in İran’a yönelik herhangi bir muhtemel karşı saldırısı uluslararası hukukun bir ihlali olacaktır. BMGK’nin esasen kınaması gereken saldırılar İsrail’in saldırıları iken ABD, İngiltere ve Fransa’nın İran’ı kınanması ve Tahran’a yönelik yaptırım talepleri ayrıca hukuken tutarsız ve temelsizdir. Özellikle de dokunulmazlığı bulunan elçilik binalarına saldırı uluslararası hukukta geleneksel olarak ağır ihlaller arasında sayıldığından kınamaya ve zarar giderilmesi ve tekrarının engellenmesi için yaptırıma hedef olması gereken taraf İsrail olmak durumundadır. Yukarı git
