Ä°ran, Türkiye'nin en fazla doÄŸalgaz satın aldığı ikinci ülke. Ä°ran'ın dünyadan soyutlandığı uzun yıllar boyunca, Türkiye Ä°ran'la yürüttüÄŸü enerji ticaretini birçok problemli konuya raÄŸmen sürdürmeyi baÅŸardı. Ancak bu enerji iliÅŸkisi, zaman zaman sorunlarla da karşılaÅŸmadı deÄŸil.
Türkiye'nin doÄŸalgaz ithal ettiÄŸi üçlüden Rusya, Ä°ran ve Azerbaycan arasında en pahalı aldığımız gaz Ä°ran gazı. Dolayısıyla pahalı doÄŸalgaz tartışmasının tahkime taşınması yeni bir durum deÄŸil. 2004'te Türkiye, yine aynı sebeple Ä°ran'a dava açmıştı. Yüzde 16,5 oranında fiyatlarda indirim kararının alınmasıyla o dönem Ä°ran, Türkiye'ye 900 milyon doları aÅŸan tazminat ödemek zorunda kaldı.
Åžimdi de, 2011-2015 döneminde Ä°ran'dan alınan yüksek fiyatlı doÄŸalgaz için tahkim kararı çıktı. Sonuç yine Türkiye lehine. Ä°ndirim oranının ne olacağı kesin olarak belli deÄŸil, ancak yüzde 13.3-15.8 bandında bir indirim uygulanacağı öngörülmektedir. Bu aynı zamanda, Türkiye'nin Ä°ran'a fazladan ödediÄŸi paranın da ülkeye geri dönüÅŸü demek.
Ayrıca, Ä°ran tarafından uygulanacak indirimin gerçekleÅŸmesiyle söz konusu bu indirimin tüketicilere de yansıması da olacaktır.
YAPTIRIMLARDAN KURTULAN Ä°RAN KENDÄ° YAPTIRIMLARINDAN DA VAZGEÇMELÄ°
Batının uyguladığı ekonomik ambargolardan vazgeçmesiyle, yaptırım baskısından kurtulan Ä°ran'ın ekonomik gelir açısından elindeki en güçlü koz, sahip olduÄŸu enerji. Yalnızca doÄŸalgazda deÄŸil, petrol piyasasında da kendine güçlü bir yer edinmek istiyor.
2012 yılında ambargoların geniÅŸletilmesiyle günlük petrol üretimini 1-1,5 milyon varile kadar düÅŸürmek zorunda kalan Ä°ran, kısa süre içerisinde eski üretim hızına kavuÅŸmak istiyor. Ancak bu dönem, “enerjiye sahip olan ülkelerin” deÄŸil, “enerji arz güvenliÄŸini saÄŸlayacak ve enerji pazarı oluÅŸturabilecek ülkelerin” dönemi.
Böyle bir ortamda, Ä°ran'ın enerji fiyatlarını istediÄŸi gibi düzenlemesinin ilk baÅŸta Ä°ran'a bir faydası yok. Zaten toplumsal dinamikler bir an önce küresel ekonomiye entegre olmak ve bunun nimetlerinden faydalanmak istiyor. Bunun saÄŸlanması için de en güçlü gelir kaynağı, petrol ve doÄŸalgaz.
Suudi Arabistan'ın petrolde gücünü ispat etme çabasının petrol fiyatlarını 30 dolara indirmesi ve doÄŸalgazda farklı üretici ülkelerin de oyuna dâhil olma isteÄŸi karşısında, Ä°ran'ın pahalıya enerji satma çabası çok da mantıklı bir davranış deÄŸil. Üstelik doÄŸalgazda ve petrolde etkili bir güç durumuna gelmek için, bu alandaki yatırımlara ciddi oranda ihtiyacı varken.
Ä°ran ekonomik deÄŸerini yükseltmek, ekonomide hamle gerçekleÅŸtirmek istiyorsa, yalnızca Batı yaptırımlarından kurtulması yetmez. Aynı zamanda özellikle doÄŸalgazda uyguladığı yüksek fiyat yaptırımından da vazgeçmeli.
Dolayısıyla, Rusya-AB krizi, Suudi Arabistan'ın petroldeki hamlesi, İran'a yaptırımların kalkması gibi gelişmeler İran'ın enerji piyasasına girebilmesini sağlar, ancak enerji piyasasında kalabilmesi İran'ın enerji politikalarına bağlı.
TAHKÄ°MDEN TATBÄ°ÄžE: TÜRKÄ°YE VE Ä°RAN
Tahkim sonucunda Türkiye'nin Ä°ran'a ödediÄŸi doÄŸalgaz faturası azalacak. Bir de Türkiye'nin ÅŸu sıralar siyasi meselelerde Ä°ran'la ortak hareket eden Rusya ile devam eden bir tahkim süreci var. Tahkim kararının Ä°ran'da olduÄŸu gibi yine Türkiye'nin lehine çıkması, Ä°ran'ın doÄŸalgazda daha rekabetçi ve cazip bir ülke olmasını beraberinde getirecektir.
Her ne kadar Türkiye ve Rusya arasında siyasi sorun yaÅŸansa da, iki ülke bu sorunu enerji iliÅŸkilerine taşımadı ÅŸimdiye kadar. Dolayısıyla, Rusya ile devam eden tahkim süreci sonrasında indirim kararı çıkması halinde, ekonomik darboÄŸazda olan Rusya petrol fiyatlarının düÅŸmesiyle de Türkiye'ye daha fazla doÄŸal gaz satmak isteyecektir.
Bu durumda Ä°ran Türkiye'deki doÄŸalgaz pazarındaki yerini kaptırmak istemeyecektir. Türkiye'nin de indirim konusunda daha güçlü argümanları olacaktır.
En önemlisi de, Hazar Bölgesinde bulunan ülkelerin petrol ve doÄŸalgaz kaynaklarını Avrupa pazarına ihraç etmek istekleri ve bu amaca ulaÅŸmada en uygun güzergahın Türkiye olduÄŸu düÅŸünüldüÄŸünde, Ä°ran'ın Türkiye'nin enerjide beklentilerini karşılamada daha hassas olması gerekiyor.
[Yeni Åžafak, 4 Åžubat 2016]
