Batı’nın gözünün, Çin dolaylarından asırlardır çekilmediÄŸi bir gerçek... ÖrneÄŸin; Çin Ä°mparatorluÄŸu’na ekonomik yollarla nüfuz etme hevesi nice nesiller tüketmiÅŸ; 17. yüzyılda kapıdan içeri girmeyi baÅŸaran Ä°ngilizler ise, Çin mallarını satın alırken karşılığında hiçbir ÅŸey satamamışlardı. Zira Çin, Avrupa’nın mallarıyla ilgilenmemiÅŸ, diplomatlarını bile görmekten kaçar olmuÅŸtu.
18. asır sonunda ikna çabaları karşısında, Ä°ngilizlerin Ä°mparator’dan aldığı cevap ise, ağırdı:
“Ä°mparatorluÄŸumuz her ÅŸeye bollukla sahiptir ve sınırları dışındaki hiçbir üründe eksikliÄŸi yoktur. Bu nedenle, dışarıdaki barbarların ürünlerini ithal etmeye ihtiyacımız yoktur. Ancak ürettiÄŸimiz çay, ipek ve porselen Avrupa’nın mutlak ihtiyacı olduÄŸundan, Canton bölgemizde, bir iyilik göstergesi olarak yabancı firmaların kurulmasına izin verdik ki; ülkeniz keremimize mazhar olsun”.
BUNA GÜMÜÅž MÜ DAYANIR?
Böylesi yüksek perdeden bir cevap! Kabul edilir cinsten deÄŸildi. Zaten özellikle artan çay tiryakiliÄŸi nedeniyle, Çin’den yapılan ithalatın ve ortaya çıkan ticaret açığının haddi hesabı yoktu. Ödeme olarak Çin’e aktarılan binlerce ton gümüÅŸün de… Zira Çin’in kabul ettiÄŸi ödeme aracı gümüÅŸtü ve Krallık, bu gidiÅŸatı sürdürecek gümüÅŸe de sahip deÄŸildi.
O halde, Ä°ngilizler nasıl çay tiryakisi olmuÅŸsa, Çin de baÅŸka bir ÅŸeylere tiryaki edilebilirdi. Ve yol bulundu: Ä°ngiliz tüccarlar Çin’e kaçak yolla afyon sokmaya baÅŸladı ve çok geçmeden halkın önemli bölümünü tiryaki hale getirdi. Böylece Ä°ngilizler, Çin malları karşılığı afyon vererek gümüÅŸ eziyetinden kurtuldu.
AFYON BAHANE
Ancak olan, Çin halkına olmuÅŸtu. Durum ayyuka çıkınca Çin Ä°mparatoru Ä°ngilizleri, ülkelerinde yasaklanan maddeye Çin halkını maruz bırakmakla suçladı. Tonlarca afyonun yok edilmesi emriyle büyüyen gerginlik, 1839’da Afyon Savaşı (Opium War) ile sonuçlandı. Ancak savaşı Ä°ngilizlerin kazanması, Çin için büyük ödünler anlamına gelecekti. 1856’da 2. bir Afyon Savaşı’nın yaÅŸandığını da ekleyelim.
Bu dönemden sonra Ä°ngilizler bölgede daha da hâkim oldu ve arzu edilen (afyon dâhil) yoÄŸun ticaret iliÅŸkisi baÅŸladı. Hong Kong da, bu yıllarda bir Ä°ngiliz kolonisi haline geldi. Hatta 1865’te, Çin’le ticarette duyulan banka ihtiyacı için, Hongkong and Shanghai Banking Company kuruldu. Kısaca, HSBC…
Velhasıl Afyon SavaÅŸları, bölgede Ä°ngiliz gücünün yerleÅŸmesini saÄŸladı ve Çin’de ekonomik ve sosyal travmalar yaÅŸanmasına neden oldu. Konunun bahanesi afyon satışı ise, ABD’nin de verdiÄŸi destekle ivme kazandı. Zaten savaÅŸ öncesinde Çin ile ticareti en yoÄŸun olan bir diÄŸer ülke de, ABD idi. Sonrasında ise Çin kapıları, Ä°ngilizlerin yanı sıra, ABD’ye de iyice açılmış oldu.
Ä°NGÄ°LTERE BANKADA
19. asırda afyon sayesinde Asya’nın göbeÄŸine konuÅŸlanan iki müttefik, bugünlerde ise ilginç bir tartışmaya sahne oluyor. Hatırlarsanız, ABD’nin Çin’e karşı Asya’yı dengeleme planı olan Asia Pivot’a daha önce deÄŸinmiÅŸtim. Hatta Çin’in de, hissettiÄŸi baskı nedeniyle kendi gücünü oluÅŸturma telaşında olduÄŸunu ele almıştık.
Ä°ÅŸte bu telaşın bir parçası olan ve Ekim 2014’te Çin liderliÄŸinde oluÅŸturulan Asya Altyapı Yatırım Bankası (Asian Infrastructure Investment Bank- AIIB) güçlü adımlarla ilerlemeye devam ederken, geçen hafta Ä°ngiltere sürpriz bir hamle yaptı. Bankanın kurucu üyesi olacağını açıklayan Ä°ngiltere, ABD’nin kafasının tasını attırmışa benziyor.
ESKÄ° KÖYE YENÄ° ADET
Pekin merkezli AIIB’nin amacı, Asya’nın altyapı finansmanına destek olmak... Banka, bölge için, IMF, Dünya Bankası ve Asya Kalkınma Bankası gibi, Batı’nın ve Japonya’nın söz sahibi olduÄŸu kurumlara bir alternatif niteliÄŸinde. Dev bir ekonomi haline gelse de bu kurumlarda sesi yükseltilmeyen Çin, bu yolla eski köye yeni adet getirerek gücü eline alacak.
Çin sermayesinin baÅŸrolde olduÄŸu giriÅŸim, ülkenin Asya-Pasifik’teki “yumuÅŸak güç” rolünü de pekiÅŸtirecek. AIIB ayrıca, Yuan’ın ticaret ve rezervler için kullanılmasını teÅŸvik ederek, Çin’in bir diÄŸer amacı için de önemli bir araç olacak.
Ä°ÅŸte tüm bunlar, Çin’i pasifize etmeye çalışan ABD’nin hoÅŸuna gitmiyor. Bir süredir müttefiklerinin bankadan uzak kalması konusunda lobi yapan ABD, AIIB’nin ÅŸeffaflığı ve standartlarına dair endiÅŸesi olduÄŸunu söylerken ise, insanın “blah blah” diyesi geliyor.
Åžimdi bir de gitmiÅŸ kadim müttefik Ä°ngiltere, “”Ben de varım” diyor. Bölgeyle baÄŸlarını güçlendirmek için AIIB’yi fırsat bilen ülke, Asya’yla birlikte büyümek istediÄŸini açıkça dile getirdi bile.
Açıklamalara tepkisini esirgemeyen Washington ise, Avustralya ve G. Kore gibi aklı bankada olan ancak U-dönüÅŸü yaptırttığı müttefiklerinin gözünün açılmasından korkuyor olmalı.
Resmin bütününde ortaya çıkan sonuç ise; Washington-Pekin rekabetinin, dünyanın geleceÄŸindeki ekonomik, politik ve askeri geliÅŸmeleri ÅŸekillendireceÄŸine ÅŸüphe olmadığı…
Ä°ki taraf da, bir büyük Asya-Pasifik rüyasında... Hayır olsun diyelim.
[Yeni Åžafak, 17 Mart 2015]
