AA'nın "Afrika'da Sömürgecilik Mirası" başlıklı haber dosyasının son bölümünde, SETA Dış Politika Araştırmacısı Doktor Öğretim Üyesi Tunç Demirtaş, Somali'de İngiliz ve İtalyan sömürge rekabetinin ayrılıkçı Somaliland bölgesine etkilerini ve Somali'deki klan sistemine dair değerlendirmede bulundu. Somaliland'in bulunduğu Somali'nin kuzey bölgesinin, sömürge döneminde 1884-1960 arasında İngilizler tarafından yönetilerek "İngiliz Somalisi", güneydeki diğer 5 eyaletinse 1889-1941 arasında İtalyanlar tarafından yönetilerek "İtalyan Somalisi" olarak anıldığını ifade eden Demirtaş, iki bölgenin farklı şekilde yönetildiğine dikkati çekti. Demirtaş, "İngilizler sömürgecilik faaliyetlerini 'böl ve yönet' politikasıyla yerel unsurlar üzerinden sağlarken, İtalyanlar sömürge topraklarını valiler üzerinden doğrudan yönetim modeliyle yönetti. Bölgelerdeki halkların yönetim anlayışlarında farklılık oluştu. Aynı topraklarda farklı yönetim sistemlerinin yaşanması, ayrılıkçı yapıların ortaya çıkmasına neden oldu." değerlendirmesinde bulundu. İngiliz sömürge yönetiminin, Somali'nin kuzeyindeki Somaliland bölgesinde siyasi çıkarlarını dikkate alarak, toplumsal yapıyı ve klanları göz ardı edip sınırlara ayırdığını kaydeden Demirtaş, bu uygulamanın Somaliland'da farklı klanların farklı sınırlar içinde kalmasına neden olduğunu söyledi. Demirtaş, "Sömürgecilik döneminde Somaliland toprakları İngilizler tarafından bölge halkına yeniden dağıtıldı. Adaletsizce yapılan bu dağıtım, bölgede anlaşmazlıkların ve çatışmaların yaşanmasına sebep oldu." ifadesini kullandı. Somali'nin güneyinde ve kuzeyindeki Somaliland'de mevcut hukuk, eğitim, idare ve yönetim sistemlerinde farklılıklar olduğunu aktaran Demirtaş, sömürgeci sınırlar bağlamında İngilizlerin ve İtalyanların hakimiyetindeki iki bölgede farklı kültürel ve tarihi mirasın ortaya çıktığını vurguladı.

"Somaliland'in bağımsızlığındaki en büyük etken klan sistemi"

Demirtaş, Somalililerin klan sistemiyle kendilerini yabancılardan korumayı hedeflediğini ancak "yabancı" kavramının farklı olduğunu dile getirerek, klan dışında kalan ailelerin, diğer klanların ve dünya genelinde Somalili olmayanların yabancı olarak nitelendirildiğini belirtti. Somali'de siyasi yapının 4,5 klan temsiline dayandığını, Hawiye, Darod, Dir ve Rahanweyn olmak üzere 4 ana klan olduğunu, bu klanların dışında nüfusları az olan çok sayıda azınlık klanların yarım klanı oluşturduğunu kaydeden Demirtaş, şöyle devam etti: "Somali'de klan yapıları devlet mekanizmasından daha etkili bu yüzden devlet kurumsal olarak daha zayıf. Dolayısıyla klanlar, Somali nüfusu ve ülkedeki iç siyaset için oldukça önemli. Somali toplumunda klanların varlığı, bireysel kimlikler için önemli. Kısacası Somali'de ulus-kimlik bilincine sahip bir toplum olsa da alt gruplar belirli konularda devletten ziyade klanlara bağlılık gösteriyor." Demirtaş, Somaliland bölgesinde Darod ve Dir klanlarıyla Dir klanı altında yer alan ve Somaliland'de çoğunluğa sahip Isaaq kabilesinin bulunduğuna işaret ederek, "Somali'den tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Somaliland'in bağımsızlık ilanındaki en büyük etken klan sistemi. Ayrıca 1969-1991 arasında Somali'yi diktatörlükle yöneten Siad Barre döneminde yapılan yönetimsel hatalar, kuzey klanlarının güney klanlarına olan güvenini sarstı." görüşünü paylaştı.

"Somaliland'in bağımsızlığı ayrılıkçı bölgelere örnek olabilir"

Uzun yıllar bağımsızlık mücadelesi veren Somaliland'in Somali Federal Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan fakat 1991'de tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan eden bir bölge olduğunu belirten Demirtaş, şu ifadeleri kullandı: "Günümüzde uluslararası olarak bir ülkenin tanınması için Birleşmiş Milletler (BM) tarafından bağımsız olarak tanınması ve farklı ülkelerle diplomatik ilişkilerinin olması gerekiyor. Böyle bir durum olmadığı için Somaliland'in bağımsız bir devlet olarak kabul edilmesi mümkün değil. Somaliland bağımsız olmayı çok istese de birçok ülke Somali'nin toprak bütünlüğüne saygı duyuyor." Demirtaş, Afrika Birliği'nin de kıta üzerinde mevcut sınırların dokunulmazlığı ilkesine vurgu yaptığını dolayısıyla yeni bağımsızlık ilanlarını kabul etmediğini kaydederek, sözlerini şöyle tamamladı: "Afrika'da sömürgeciliğin mirası olan günümüz sınırları, sömürgeciler tarafından oluşturulmuş yapay sınırlar. Somaliland'de yeni bağımsız bir devlet ortaya çıkarsa, Afrika'da farklı ülkelerde bağımsızlık arayışında olan ayrılıkçı bölgelere örnek olur ve kıtada daha fazla parçalanmaya sebep olabilir. Bu durum da bağımsızlığın önündeki farklı bir engel olarak yer almakta."

Ne olmuştu?

"İngiliz Somalisi" olarak adlandırılan Somaliland, 26 Haziran 1960'ta elde ettiği bağımsızlığın ardından 1 Temmuz 1960'ta "İtalyan Somalisi" olarak adlandırılan bugünkü Somali ile birleşme kararı almıştı. Somali'nin 1969'dan 1991'e kadar başında kalan ve askeri darbeyle yönetime geçen Siad Barre, 1980'li yılların sonlarında patlak veren iç savaşın ardından muhaliflerce devrilmişti. Muhalif grupların merkezi hükümet kurmayı başaramayıp birbiriyle çatışmaya başlamasının ardından Somaliland, 1991'de tek taraflı bağımsızlığını ilan etmişti. [1 Kasım 2023, AA]