Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en önemli dönemlerinden birinin tek parti dönemi olduÄŸu konusunda sanıyorum hepimiz hemfikirizdir. Öncelikle, Cumhuriyet'in kurumlarını teÅŸekkül ettirdiÄŸi, rejimin kurucu figürlerinin performanslarına tanıklık ettiÄŸimiz dönemdir tek parti dönemi.

Bugün siyasal rejime iliÅŸkin kabullerimizin pek çoÄŸu ilk olarak o dönemde formüle edilmiÅŸtir. Tepeden inmeci modernleÅŸme geleneÄŸimizin tesis edildiÄŸi dönem de o dönemdir. Devletin toplumu yukarıdan aÅŸağıya doÄŸru ÅŸekillendirmeye, tek bir kalıba sokmaya, disipline etmeye çalıştığı bir dönemden bahsediyoruz. Tek parti dönemi, sadece içerdiÄŸi semboller, bünyesinde barındırdığı kurucu figürler, yarattığı kurumlar nedeniyle deÄŸil, günümüz Türkiye siyasal gerçekliÄŸine etkileri dolayısıyla da anlamlıdır. Nitekim bu etkileri beÅŸ baÅŸlık altında deÄŸerlendirebiliriz.

1) BahsettiÄŸim tepeden inmeci modernleÅŸme zihniyeti, Türkiye'deki siyasal akımların hem hesaplaÅŸtığı hem de bir miktar esinlendikleri bir çizgi olarak varlık göstermiÅŸtir.

2) Tek parti döneminde kurumsallaÅŸan yönetiÅŸim ilke ve alışkanlıkları sivil ve askeri bürokraside belirleyici olmaya, "devlet aklı"nın iÅŸleyiÅŸini etkilemeyi sürdürmüÅŸtür.

3) Söz konusu dönemde üretilen kurucu semboller, yaratılan tabular günümüz siyasal kültürü içinde varlık göstermeye devam etmektedir.

4) Tek parti dönemi, çaÄŸdaÅŸ Türkiye siyasetindeki reformist damar için sıklıkla bir "kurucu öteki" vazifesi görmüÅŸtür.

5) "Tek parti dönemi"nin negatif çaÄŸrışımları giderek artan oranda AK Parti eleÅŸtirileri için araçsallaÅŸtırılmaktadır.

DoÄŸrusu, Türkiye modernleÅŸmesine ve siyasal kültürüne dair oluÅŸan eleÅŸtirel literatür içinde ilk üç noktanın ciddi biçimde iÅŸlendiÄŸi kanaatindeyim. Fakat dördüncü ve beÅŸinci meseleye iliÅŸkin henüz yeterince tefekkür edebilmiÅŸ ve bu alanın gerektirdiÄŸi soruları ortaya koyabilmiÅŸ deÄŸiliz.

***

2000 sonrasında Türkiye, tek parti dönemi politikalarına yönelik eleÅŸtirileri esas alarak yeni bir sistem arayışına girdi. Bu arayışın öncülüÄŸünü ise, 2002'de iktidara gelen AK Parti üstlendi. Tek parti döneminde çerçevesi çizilen ve askeri müdahalelerle kurumsallaÅŸtırılmaya çalışılan ulus, tarih ve coÄŸrafya algısı, yeni bir toplum, tarih ve coÄŸrafya tasavvuru ile ikame edildi. Ne var ki, bütün yenilikçi ve reformcu gündemine raÄŸmen 13 yıllık AK Parti iktidarı, geldiÄŸimiz noktada, siyasi ve entelektüel muhalefet tarafından, "tek parti iktidarı" olarak yansıtılmaya baÅŸlandı. Bununla, AK Parti'nin otoriterleÅŸtiÄŸi tezinin tahkim edilmek istendiÄŸi ve bu baÄŸlamda 1930'ların totalitarizmiyle özdeÅŸlik kurulmaya çalışıldığı ortada.

AK Parti çevresi ise "hâkim parti" söylemiyle bu eleÅŸtirinin önünü almaya çalışıyor. Fakat bu yeterli deÄŸil. Zira AK Partiye yöneltilen bu eleÅŸtirinin bir diÄŸer boyutu, tek parti döneminde olduÄŸu gibi uzun dönemli bir iktidarın "yorucu" ve "yıkıcı" bir nitelik taşıdığı. Buna göre AK Parti, ciddi bir "iktidar yorgunluÄŸu" ile karşı karşıya. Bu tezin somut bir karşılığının olup olmadığını anlamak için tek parti döneminde "iktidar yorgunluÄŸu" ile neyin kastedildiÄŸine bakmak gerekir. Åž. Süreyya Aydemir, 'Suyu Arayan Adam' adlı eserinde "iktidar yorgunluÄŸu"nu herkes tarafından bilinen büyük bir hastalık olarak niteler. "Memleketin kurtuluÅŸunda ve nice nice hamlelerin ve inkılapların baÅŸarılmasında amil olan Halk Partisi iktidarı artık yorgundu. Bu iktidarın diyagramı kapanmıştı. Yeni bir iktidarın geliÅŸi, yeni bir diyagramın açılması artık mukadderdi."

Tek parti dönemine iliÅŸkin anakronik eleÅŸtiriler üzerinden bugünkü iktidarı total bir eleÅŸtiriye tabi tutma çabası içinde olanların önünde iki soru var. Bir, bu iktidarın diyagramı gerçekten kapandı mı? Ä°ki, yeni bir iktidarın geliÅŸ imkânı var mı? Peki bu sorulara cevap vermeden "iktidar yorgunluÄŸu" ve "tek parti iktidarı" kavramları üzerinden çözümleme yapmak ne kadar anlamlı?

[Sabah, 2 Mart 2015]