Pakistan seçimlerinin ana aktörleri kimlerdir?

Pakistan’da geleneksel olarak iki büyük parti her seçimin favorisidir. Bunlar Butto ailesinin partisi olan merkez sol PPP ile Åžerif ailesinin kontrolünde olan merkez saÄŸ PML-N’dir. Bu seçimlerde ilk kez üçüncü bir parti, Ä°mran Han liderliÄŸindeki PTI da iktidar adaylarından birisi. Bunun dışında bölgesel partilerin de özellikle Sind ve Hayber Paktunva Eyalet Meclislerinde etkin olma ÅŸansları var. Dahası muhtemelen hiçbir partinin tek başına iktidar olmak için yeterli oyu alamayacağı ve seçim sonucunda bir koalisyon hükümeti kurulacağı göz önüne alındığında küçük partiler de koalisyonda küçük ortak olabilmek için yarışacaklardır.

Seçimlerden nasıl bir sonuç beklenmeli. Sürpriz ihtimaller nelerdir?

Normal ÅŸartlarda beÅŸ yıldır iktidarda olan ve pek de baÅŸarılı bir performans ortaya koyamayan PPP’nin yıpranmasıyla beraber bu seçimleri PML-N’in kazanmasına garanti gözüyle bakılabilirdi. Ancak Ä°mran Han ve partisi PTI’nın beklenmedik yükseliÅŸi seçim sonucuna yönelik tahminleri zorlaÅŸtırıyor. Pakistan genelinde yapılan anketlerin çok büyük yanılma payları olduÄŸu göz önüne alındığında anketlere de güvenmek zor. Daha önce de büyük ümitlerle girdiÄŸi 1997 ve 2002 seçimlerinden hayal kırıklığı ile ayrılan PTI’nın bu sefer eskisiyle kıyaslanmayacak bir seçim baÅŸarısı ortaya koyacağı kesin görünüyor. Sorun PTI’nın ne kadar baÅŸarılı olacağı konusunda kilitleniyor. Önemli olan nokta ÅŸu ki; PTI, PML-N ile hemen hemen aynı tabana sesleniyor, mevcut iktidara benzer eleÅŸtiriler getiriyor. Dolayısıyla PTI’ya gidecek oyların büyük kısmı PML-N’den gitmiÅŸ olacağı için PTI’nın seçim performansı PML-N’in iktidar ÅŸansını doÄŸrudan etkileyecektir. Hatta oyların PML-N ve PTI arasında bölünmesi ile PPP’nin yeniden seçimlerden birinci parti çıkması bile mümkün. Daha önce PTI’nın seçimlerden birinci parti çıkmasını öngören tahminlere ve seçim anketlerine ise artık çok itibar edilmiyor. Bütün risklerine raÄŸmen bir seçim tahmini yapmak gerekirse PML-N’in birinci, PPP’nin ikinci ve PTI’nın da üçüncü olacağını söyleyebiliriz. Bu durumda da muhtemelen PML-N liderliÄŸinde bir koalisyon hükümeti doÄŸacaktır.

Seçimlerin ana gündemi nedir?

Seçimlerde üç konunun belirleyici olduÄŸu söylenebilir. Bunların başında ülkedeki ciddi ekonomik sorunlar geliyor. 2010 yılında gerçekleÅŸen sel felaketinin yaralarını hala saramayan Pakistan’da kırsal bölgelerde milyonlarca kiÅŸi hala en temel barınma imkânlarından mahrum halde yaÅŸarken yüksek iÅŸsizlik oranları da ÅŸehirlerde de hayatı zorlaÅŸtırmakta. Artık ciddi bir kriz haline gelen enerji sorunu ekonomik durgunluÄŸun önemli bir ayağını oluÅŸturuyor ve mevcut hükümete yönelik eleÅŸtirilerin başında geliyor. Ekonomik sorunlarla doÄŸrudan ilintili ikinci seçim gündemi de yolsuzluklar. CumhurbaÅŸkanı’ndan en alt seviyedeki politikacıya kadar herkesin yolsuzlukla suçlandığı ülkede halkın yolsuzluklara karşı ciddi bir tepkisinin olduÄŸu biliniyor. Bu yüzden de bu politikaları çok sert ÅŸekilde eleÅŸtiren ve henüz denenmemiÅŸ olduÄŸu için temiz bir imaja sahip olan PTI bu konunun üzerine çok gidiyor. Ä°lk iki konu kadar önemli olan üçüncü konuyu ise ülkedeki güvenlik sorunu ve bununla baÄŸlantılı olarak ABD’nin ülke içerisindeki askeri operasyonları oluÅŸturuyor. Ülkenin en büyük ÅŸehri Karaçi’de ve Belucistan eyaletinde ciddi güvenlik krizi mevcut olup mevcut hükümet asayiÅŸi bir türlü saÄŸlayamamakla eleÅŸtiriliyor. Öte yandan Afganistan sınırındaki Kabileler Bölgesi’ndeki Taliban varlığı ve buna karşın ABD’nin sürekli hale gelen hava saldırıları da toplumdaki büyük rahatsızlıklardan birisi. Özellikle Amerikan hava saldırılarında sıklıkla gerçekleÅŸen sivil ölümleri ve buna karşın Pakistan hükümeti ve ordusunun sessiz kalması toplumda infial derecesinde bir tepkiye yol açıyor. Bu tepki Hayber Paktunva bölgesinde Ä°slamcı partilere, ülkenin geri kalanında ise PML-N’e ve PTI’ya destek ÅŸeklinde dönüÅŸüyor. Öte yandan seçim kampanyaları boyunca ülke genelindeki saldırılarını sürdüren Taliban’ın seçim gününü de kana bulamasından endiÅŸe ediliyor.

Bu seçimlerin Pakistan siyaseti açısından uzun vadede anlamı nedir?

Bu seçimlerin Pakistan tarihi açısından pek çok ilki gerçekleÅŸtirdiÄŸini söyleyebiliriz. Ä°lk kez seçilmiÅŸ bir hükümet görev süresinin sonuna kadar iktidarda kalmayı baÅŸardı ve ülkeyi bir sonraki seçime ulaÅŸtırdı. Daha önce seçilen bütün hükümetler ya askeri bir darbe ile ya da cumhurbaÅŸkanı tarafından görevinden alınmış, seçilmiÅŸ bir hükümet beÅŸ yıllık iktidar dönemini tamamlamayı baÅŸaramamıştı. Bu seçimlerin ülkede demokrasi ve seçilmiÅŸ güçlerin iktidarının yerleÅŸmesi açısından tarihi bir önemi var. EÄŸer iktidar devir teslimi de barışçıl bir ÅŸekilde gerçekleÅŸir ve yeni gelen hükümet te ülkeyi bir sonraki seçim dönemine kadar baÅŸarıyla taşıyabilirse Pakistan’da demokrasinin yerleÅŸmesi açısından kritik bir eÅŸiÄŸin aşılacağını söyleyebiliriz. Ordunun ÅŸimdiye kadar demokratik sürece müdahale etmemesi önemli bir geliÅŸme olmakla beraber seçilmiÅŸ hükümetin ordu üzerinde bir denetim kurduÄŸu da söylenemez. Gelecek iktidarın önündeki en temel sorunlardan birisi de ülke yönetiminde ordunun etkinliÄŸini sınırlayarak orduyu ve askeri istihbaratı sivil hükümetin denetimine almak olacaktır.

Bu seçimlerin bölge siyaseti ve dünya gündemi açısından uzun vadede anlamı nedir?

Pakistan’ı dünya gündeminin üst sıralarına taşıyan konuların başında ülkedeki Taliban varlığı ve Taliban’ın Afganistan’a yönelik saldırıları geliyor. Bu konu zaten seçimin de ana gündemlerinden birisi. Pakistan ülke içindeki Taliban varlığını durdurmakta baÅŸarısız olurken ABD’nin de Taliban ile mücadele kapsamında Pakistan topraklarını sürekli bombalamasını da engelleyemedi. Bu saldırılar ve yaÅŸanan sivil kayıplar sonrasında ABD Pakistan iliÅŸkilerinin tarihin en kötü dönemini yaÅŸadığı söylenebilir. Hem PML-N hem de PTI Amerikan karşıtı söylemleri ile öne çıkıyorlar. Yine de temelde pragmatist bir parti olan PML-N’in iktidara gelmesi durumunda ABD ile iliÅŸkileri düzeltmeye çalışmasını bekleyebiliriz. Daha radikal bir siyasi duruÅŸu olan PTI’nın iktidara gelmesi ya da iktidar ortağı olması durumunda ise Pakistan-ABD gerilimi büyüyecektir. Taliban sorunu çözülmeden Afganistan ile iyi iliÅŸkiler kurması pek de mümkün olmayan Pakistan’ın diÄŸer komÅŸuları Hindistan, Ä°ran ve Çin ile iliÅŸkileri ise ABD ile olan iliÅŸkilerinin seyrine baÄŸlı olarak deÄŸiÅŸecektir. ABD ile tansiyon yükselmeye devam ederse Ä°ran ve Çin ile iliÅŸkilerin geliÅŸeceÄŸini, ancak ABD ile iliÅŸkilerdeki olası bir düzelmenin Hindistan’la iliÅŸkilere doÄŸrudan olumlu bir etki yapmasını bekleyebiliriz.

[SöyleÅŸi: Sadık Åžanlı]