SETA ve Marmara Üniversitesi iÅŸbirliÄŸiyle 12 Eylül 2013 PerÅŸembe günü Marmara Üniversitesi Göztepe Kampüsünde “Akademik Özgürlükler Çalıştayı” gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir. Akademisyenler, rektörler ve öÄŸrenci temsilcilerinin yer aldığı çalıştayda üç tematik oturumda akademik özgürlüklerin evrensel tanımları, Türkiye ve dünya tecrübeleri ile akademik özgürlüklerin gelecek görünümü üzerine tartışmalar yapılmıştır. AÅŸağıda yapılan tartışma ve konuÅŸmalardan özet sunulmuÅŸtur.

AKADEMÄ°K ÖZGÜRLÜKLER: KAPSAMI VE SINIRLARI

Akademik özgürlüklerin kavramsal ve hukuksal tanımlarının ele alındığı bu oturumun moderatörlüÄŸünü Marmara Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Hamza Kandur yapmıştır. Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sedat Laçiner, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi öÄŸretim üyesi Doç. Dr. Vahap CoÅŸkun ve Ä°stanbul Åžehir Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öÄŸretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Alim Arlı sunumlarını yapmışlardır.

Sedat Laçiner:

• Akademik özgürlüklerin tanımlaması, ülkemizde siyasal baÄŸlamda ele alınmaktadır; konunun teknik baÄŸlama çekilmesi artık bir zorunluluktur.
• Ä°fade özgürlüÄŸü ile akademik özgürlükler aynı anlama gelmemektedir.
• Her hak ve özgürlük, sorumluluÄŸu ile vardır; ancak yükseköÄŸretim sistemimizde sorumluluklar doÄŸru tanımlanmadığından dolayı hak ve özgürlüklerin de tanımlamasında sorun yaÅŸanmaktadır.
• Türkiye’de yargının yükseköÄŸretim sisteminde olumsuz bir rolü vardır. Yargı, üniversitelerde dini, siyasi ya da farklı bir ayrımcılık nedeniyle alınan kararlara müdahale etmelidir. Akademik yeterlilik çerçevesinde alınan kararlar, yargı müdahalesi olmaksızın, üniversite idaresinin tasarrufunda olmadır.

Alim Arlı:

• Akademik özgürlük, akademisyenin alanındaki bilgileri serbestçe derlemesi, yazması, neÅŸretmesidir.
• Akademik özgürlük tanımları siyasallaÅŸmadan kurtarılmalıdır.
• Türkiye üniversiteleri akademik özgürlüklerin yaÅŸanması ve yaÅŸatılması baÄŸlamında çok kötü bir sicile sahiptir.
• Askeri darbeler yükseköÄŸretim alanını pek çok hususta olduÄŸu gibi akademik özgürlükler çerçevesinde de darboÄŸaza sokmuÅŸtur.

Vahap CoÅŸkun:

• Akademik özgürlük, üniversitedeki tüm bireylerin etik kurallar ve uluslararası standartlar ekseninde bilimsel faaliyetler yürütmesidir.
• Türkiye’de 1933 üniversite reformunda baÅŸlayan tasfiyelerin akademik özgürlükler alanını kısıtlayan ilk hamlelerdir.
• Türkiye’de akademik özgürlüklerle özerklik sık sık karıştırılmaktadır. Özerklik kurumsal, özgürlük ise bireysel bir durumdur.
• Akademik özgürlükler, akademisyeni, devlete, üniversiteye ve diÄŸer meslektaÅŸlarına karşı korumaktadır.
• Akademik özgürlüklerin; devlet, üniversite yönetimi ve öÄŸretim üyelerinin keyfiliÄŸinden korunması gerekmektedir.

TÜRKÄ°YE’DE AKADEMÄ°K ÖZGÜRLÜKLER: TECRÜBE VE DERSLER

Ä°stanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Yunus Söylet’in moderatörlük yaptığı oturumda, Türkiye’de akademik özgürlük tecrübeleri ele alınmış, tecrübeler neticesinde çıkarılacak dersler masaya yatırılmıştır. Oturumda, BoÄŸaziçi Üniversitesi EÄŸitim Fakültesinden Yrd. Doç. Dr. Fatma N. Seggie, Ä°stanbul Åžehir Üniversitesi Sosyoloji Bölümünden Doç. Dr. Ferhat Kentel ve Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyoloji Bölümü öÄŸretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Zafer Çelik konuÅŸma yapmış, katılımcılardan alınan soru ve görüÅŸlerle oturum sürdürülmüÅŸtür.

Fatma Nevra Seggie:

• Doktora çalışmamı, Türkiye üniversitelerindeki baÅŸörtülü öÄŸrenciler üzerine yaptığımdan dolayı pek çok eleÅŸtiri aldım.
• Akademik özgürlüklerin garanti altına alınması için, farklılıkların kabul edildiÄŸi kampüs alanlarının oluÅŸturulması, öÄŸrencilerin sosyal ve akademik entegrasyonunun saÄŸlanması gerekmektedir.
• ÖÄŸrenme, öÄŸretme ve bilimsel araÅŸtırma özgürlüÄŸünün üniversitelerde yaÅŸatılması elzemdir.

Zafer Çelik:

• Türkiye’nin modern üniversite tecrübesi akademik özgürlükler konusunda oldukça sancılı baÅŸlamış, sonraki yıllarda da bu sorun açık bir ÅŸekilde var olmaya devam etmiÅŸtir.
• Akademik özgürlükler sadece akademisyenler ile iliÅŸkili bir mesele deÄŸildir. Akademik özgürlük, aynı zamanda öÄŸrencilerin öÄŸrenim özgürlüÄŸü ile doÄŸrudan baÄŸlantılıdır. Bundan dolayı, akademisyen derste her istediÄŸini deÄŸil, dersin konusunu öÄŸretmek ve propaganda yapmamak sorumluluÄŸuna sahiptir.
• Akademik özgürlükler ancak akademinin kendi çaba ve gayretleri ile gerçekleÅŸtirilebilir.

Ferhat Kentel:

• Akademik özgürlükler, bütün kampüsü kapsayan ve kampüs ortamında bulunan herkesi ilgilendiren bir konudur.
• Türkiye’de 80’li ve 90’lı yıllarda akademisyen ve öÄŸrenciler, Kürt meselesi, baÅŸörtüsü, Alevilik vb. konuları çalışmalarından dolayı üniversitelerden tasfiye edilmiÅŸler ve hatta hapis cezaları almışlardır.
• Türkiye’de akademik özgürlüklere sınırlamalar, Tevhid-i Tedrisat ile baÅŸlamıştır.

TÜRKÄ°YE’DE AKADEMÄ°K ÖZGÜRLÜKLER: GELECEK GÖRÜNÜMÜ

Türkiye’de tecrübeler neticesinde akademik özgürlüklerin nasıl bir seyir izleyeceÄŸi konusunun ele alındığı son oturuma Ä°stanbul Bilgi Üniversitesi öÄŸretim üyesi Prof. Dr. Deniz Ülke ArıboÄŸan moderatörlük etmiÅŸ, ÜAK Genel Sekreteri Prof. Dr. Muhittin Ataman ve SETA Vakfı Toplum ve Ekonomi AraÅŸtırmaları Direktörü Yrd. Doç. Dr. Bekir S. Gür sunuÅŸ yapmıştır.

Muhittin Ataman:

• Akademik özgürlüklerin Yeni Türkiye’de garanti altına alınması için öncelikle yapılması gereken, akademisyenlerin özlük haklarının iyileÅŸtirilmesidir.
• Akademik özgürlükler ile ilgili en temel sorun, akademisyenlerin kendilerine otokontrol ve otosansür uygulamasıdır. Bunun en önemli nedenlerinden biri akademik yükselme ÅŸartlarıdır. Doçentlik sınavının bir terbiye mekanizması olmasından çıkarılmasını saÄŸlayacak çalışmalar yapılmalıdır. Buna ilaveten, akademisyenlerin mevcut mevzuat çerçevesinde bile kendi görüÅŸ ve düÅŸüncelerini özgürce ifade etmesi önemlidir.
• Üniversitelerde yaÅŸanan kadro problemi, özgürlükleri kısıtlamaktadır. Rektörler unvan dağıtırken liyakati gözetmemektedirler. Bu durum akademisyenleri yanaÅŸmacı zihniyete doÄŸru sürüklemektedir. YanaÅŸmacı zihniyetten de akademik özgürlük beklemek söz konusu deÄŸildir.

Bekir S. Gür:

• Rektörlük seçimlerinde öÄŸretim üyelerinin oy kullanması ve seçim faaliyetleri, akademik özgürlüklerin korunması açısından risklidir.
• Türkiye’de akademik özgürlüklerin garanti altına alınmasını saÄŸlayacak bilgi, gelenek ve uzlaşı konusunda eksikler vardır. Bu konuda farkındalık oluÅŸturacak çalışmalar yapılmalıdır.
• Akademik özgürlüÄŸün gerektirdiÄŸi sorumlulukları daha net bir ÅŸekilde ifade eden bildirge ve etik beyannamelerin hazırlanması gerekmektedir.
• Sivil izleme ve deÄŸerlendirme çalışmaları, akademik özgürlüklerin kökleÅŸmesi ve muhtemel hak ihlallerinin önüne geçmek aşısından son derece kritiktir.
• Yeni YÖK yasa teklifi dolayısıyla yapılan tartışmalarda akademik özgürlüklerin derinlikli olarak tartışılmaması Türkiye’de akademik özgürlüklerin gelecek görünümü açısından endiÅŸe vericidir.

KonuÅŸmacılara ilaveten, çalıştaya katılan diÄŸer katılımcıların belirttikleri hususlar, birbirini tamamlayan temalar olduÄŸundan, bu görüÅŸler isim belirtilmeden ÅŸöyle özetlenebilir:

• Türkiye’de akademik özgürlüklerin geliÅŸmesi için; akademik özgürlüklere dayalı bir üniversite iklimine ve kültürüne ihtiyaç vardır.
• Üniversitenin özgür bir yapıya ve geniÅŸ akademik özgürlüklere sahip olması sadece üniversite-içi unsurların katılımı ile gerçekleÅŸtirilemez. Bunun için toplumun farklı unsurlarının, medya ve STK gibi yapıların da akademik özgürlüklerin geliÅŸmesi için katkı sunması gerekmektedir.
• Türkiye’de öÄŸretim üyelerinin yaÅŸadığı ekonomik sorunlar, akademik özgürlüÄŸü olumsuz etkilemektedir.
• Akademik özgürlükler sadece akademisyenler ile iliÅŸkili bir mesele deÄŸildir. Akademik özgürlük, aynı zamanda öÄŸrencilerin öÄŸrenim özgürlüÄŸü ile de doÄŸrudan baÄŸlantılıdır.
• Akademik özgürlükler, üniversiteyi koruyan bir unsurdur. Akademik özgürlükler, üniversiteyi, devlet, toplum ya da kârlılık yaklaşımından korurlar.
• Üniversitelerin farklı akademik gelenekleri savunması akademik çeÅŸitlilik ve özgürlüÄŸü zenginleÅŸtirmek adına önemlidir.