Suriye'ye ilişkin belki de tüm tarafların tek ortak kanısı, Suriye'nin artık hiçbir zaman yeniden eski Suriye olmayacağı. Olumlu ve olumsuz anlamlar yükleyebileceğiniz bu kanı, Mart 2011'den beri devam eden çatışmaların Suriye'yi ve belki de beraberinde tüm bölgeyi derinden değiştirdiğine de işaret ediyor.
Suriye eski Suriye olmayacak çünkü yüz binlerce insanın hayatını kaybetmesiyle ve milyonlarcasının ülke içinde veya dışında mülteci konumuna dönüşmesiyle Suriye'nin demografik yapısı derinden sarsıldı. Suriye yoğun bir geri dönüş ve diaspora tartışması yaşayacak.
Suriye eski Suriye olmayacak çünkü ülkenin kalbi olan Halep dahil şehirler büyük tahribat gördü. Evler, devlet binaları, ibadethaneler, okullar, iktisadi müesseseler yıkıldı ve kullanılamaz hale geldi. Savaş bittiğinde Suriye'nin büyük ihtimalle eski yoğunlaşmalardan farklı bir şekilde yeniden inşa edilmesi gerekecek.
Suriye eski Suriye olmayacak çünkü an itibarıyla Suriye'yi işgal eden İran ve IŞİD gibi aktörler kaybetmeleri durumunda savaşın sonrasında da uyuyan hücreleriyle Suriye'yi terörize etmeye devam edecekler. Suriye'nin Lübnan işgali gibi İran'ın halihazırdaki Suriye işgali de Suriye'nin siyasetini ve güvenliğini derinden etkileyecek.
Suriye eski Suriye olmayacak çünkü Irak işgalini andırırcasına Esed-İran ortaklığının tetiklediği etnik, mezhepsel fay hatları savaş sonrasında da şiddetli depremlere ve artçı sarsıntılara yol açacak. Esed-İran ortaklığının başvurduğu PYD üzerinden etnik, Şii ve Arap Alevileri üzerinden mezhepsel strateji, bir arada yaşama kültürüyle bilinen Suriye'yi seneler sürecek toplumsal bir yüzleşmeye zorunlu kılacak.
Suriye eski Suriye olmayacak çünkü sahadaki hiçbir aktör Suriye'yi bundan sonra tek başına yönetme lüksüne sahip olamayacak. Esed ülkenin hepsini yönetmekten umudunu keseli uzun süre oldu. Muhalif gruplar arasındaki farklılıklar da son günlerde artan koordinasyona rağmen savaş sonrası da rekabetin devam edeceğini gösteriyor. ABD destekli PYD Suriye'deki Kürt siyaseti üzerine tekel kurmaya çalışıyor. Hal böyleyken bölgesel federalizm tarzı siyasi yapılanmalar kaçınılmaz olacak. Suriye'nin resmi ismi (Suriye Arap Cumhuriyeti) bile ateşli bir şekilde tartışılacak.
Mezkur tartışmalar, yüzleşmeler, depremler ve yeniden inşalar başlayıncaya kadar geçecek zaman içerisinde atılacak adımlar, tartışmaların seyrini, yüzleşmenin başarısını, depremin şiddetini ve yeniden inşanın sağlamlığını belirleyecek. Bu adımları şu an yapıldığı gibi ne zaman biteceğini bilmediğimiz bir savaşın sonrasına ertelemek, Suriye'nin, Suriyelilerin ve bölgenin içerisine düştüğü hazin durumu gittikçe onulmaz hale getiriyor. Bunu engellemek için rejimin hava saldırılarına ve varil bombalarına, PYD'nin fiili durumlar yaratarak on yıllar sürecek etnik çatışmaları tetiklemesine, kabul edecek komşu ülke bulunur mantığıyla toplu nüfus değişimlerine göz yummaya, muhaliflerin farklılıklarını derinleştirecek hamilik ilişkilerine, IŞİD ve İran gibi aktörlerin Suriye'yi işgaline dur denilmesi gerekiyor. Savaş sonrası inşa planları şu an yapılmalı... Bu Arap, Türkmen, Kürt, Sünni, Arap Alevisi, Hıristiyan, Dürzi fark etmeksizin tüm Suriyeliler için yapılmalı...
[Akşam, 6 Temmuz 2015]
