3 Temmuz Darbesi sonrası 2012 Anayasasını değiştirmek için Geçici Cumhurbaşkanı Adli Mansur tarafından oluşturulan Amr Musa Başkanlığındaki 50 kişilik komisyon uzun süren ve tartışmalı geçen bir çalışma dönemi sonrası yeni anayasa taslağını hazırlayarak Cumhurbaşkanına sundu.(1)Adli Mansur’un Ocak ayında yeni Anayasayı referanduma götürmesi bekleniyorken, Siyasi parti ve hareketler ise şimdiden kampanya sürecini başlatmış durumdalar.(2)Mursi döneminde hazırlanan 2012 Anayasası’nın İslami eğilimli bir komisyon tarafından oluşturulduğu eleştirisi ile meşruiyeti sorgulanmıştı. Ancak şimdi paradoksal şekilde tamamen seküler, liberal ve Nasırcı pozisyonlar tarafından domine edilerek darbe sonrası süreçte sivil siyasetin alanını daraltan ve Asker-Yargı-Polis devletinin kurumsal alt yapısını oluşturan yeni bir Anayasa var karşımızda.

DARBE ANAYASASI

Adli Mansur tarafından birkaç istisna dışında tamamen seküler-liberal ve Nasırcı isimlerden oluşturulan Komisyon’un hazırladığı yeni Anayasa giriş kısmı itibariyle 25 Ocak ve 30 Haziran (3 Temmuz darbesi) sürecini birbirini devamı olan devrimler olarak tanımlarken, 2012 Anayasasına nazaran önemli değişiklikler içeriyor. Komisyonun Hristiyan üyelerinin baskısına rağmen 2.madde deki yasamanın kaynağını Şeriat olarak belirleyen husus varlığını muhafaza ederken, 219. Maddedeki Ezher’in Şeriata uygunluk denetimi kaldırılarak denetim ve yorumlama yetkisi Anayasa mahkemesine bırakılıyor. Dolayısı ile popülist bir şekilde halk desteğini muhafaza etmek için sembolik olarak ilgili madde korunuyor. Çift kamaralı meclis sistemi değiştirilerek, Şura Konseyi ilga ediliyor. Mecliste işçi, köylü kotaları kaldırılıyor. Darbeye olan desteği ödüllendirilen Ezher Şeyhliği ve Üniversitesi’nin 2012 Anayasası ile kazandığı özerklik muhafaza ediliyor. 74. Madde ile 1971 Anayasa’sına benzer şekilde dini ve ırk ayrımcılığına dayalı siyasi partiler yasaklanıyor. Bu madde baz alınarak Hürriyet ve Adalet Partisi de dahil olmak üzere İslami eğilimli tüm partilerin kapatılması sürecine Anayasal bir meşruiyet kazandırılıyor. Meclis seçim sisteminin parti listesi mi yoksa bireysel mi olacağı üzerinden mutabakata varılamayarak Cumhurbaşkanı’nın insiyatifine bırakılırken, yine ilk olarak Cumhurbaşkanlığı mı yoksa Meclis seçimlerimi yapılacağı hususu da Cumhurbaşkanı’nın kararına bırakılmış durumda. 102. Maddeye göre ise Cumhurbaşkanı meclisin %5’ni direk olarak belirleyebilecek. Cumhurbaşkanı kabine oluşturması için bir Başbakan seçebilecek ancak meclis çoğunluğunun desteği şartı aranacak. Sağlanamazsa Meclis’te çoğunluk sağlayabilecek bir diğer ismi belirleyecek. 30 gün içinde Başbakan ve kabinesine güvenoyu çıkmazsa yeniden meclis seçimlerine gidilecek. Meclisin 2/3 ‘ü Cumhurbaşkanı’ndan güvenoyunu çekerse referanduma gidilerek Cumhurbaşkanı’nın desteği sorgulanacak %50’ye ulaşılamazsa yeniden Cumhurbaşkanlığı seçimlerine gidilecek. Valiler yine Cumhurbaşkanı ataması ile belirlenecek.

BÜROKRATİK CUNTA

Anayasa asıl ruhunu ise devlet sisteminin yeniden şekillendiren ve bürokrasiyi sivil siyasetin yönetiminden beri kılan maddeler ile buluyor. Seküler ve liberal siyasi parti ve hareketleri kullanarak Mursi’yi deviren devlet kurumları Ordu, Polis ve Yargı yeni Anayasa’dan istediğini alarak kendi bağımsız pozisyonlarını güçlendirmiş olduğunu görüyoruz. Ordu yeni Anayasa ile birlikte adeta yürütmenin bir alt birimi olmaktan ziyade kendisi başlı başına yeni bir erk haline gelmiş oluyor.(3)204. Madde ile birlikte Siviller askeri mahkemelerde yargılanabilecekken, maddenin dili o kadar geniş ki kimin Askeri mahkemelerde yargılanacağı Askeri Mahkemelerin bizzat kendi keyfiyetine bırakılmış durumda. 234. Madde ile birlikte Savunma Bakanı ve Genel Kurmay Başkanı’nın 8 yıl yani iki Cumhurbaşkanlığı dönemi boyunca Yüksek Askeri Konsey’in onayı ile belirlenmesi şartı da getirilerek, Darbeyi Gerçekleştiren General Abdul Fettah el-Sisi dokunulmazlık kazanmış oluyor.

Kuvvetler ayrılığı bağlamında “Yargı bağımsızlığı” tesis ediliyor gözüküyorken, aslında Juristokratik bir şekilde hareket eden Mısır Yargı kurumu da elini sivil siyasete nazaran güçlendiriyor. Yargı Konseyi Baş Savcıyı belirleme yetkisi alırken, her bir ayrı yargı kurumu kendi içinde ayrı bir bağımsız alan kazanıyor. Yargının bütçesi de kendi talepleri çerçevesin de belirlenecekken, her hangi bir meclis denetimi uygulanamıyor. Nepotist şekilde kadrosu oluşturulmuş Mısır Yargı erki böylelikle kendini yeni Anayasa ile tamamen korumaya almış oluyor. Emniyet Güçleri, İstihbarat ve Polis teşkilatı da kendi özerklik alanını güçlendiren bazı yeni kazanımlar elde etmiş durumdalar. İç İşleri Bakanı’nın Emniyet teşkilatından geliyor olması zorunluluğu devam ederken, 206. ve 207. Maddeler itibariyle Polis’in direk olarak halka sadık olduğu ibaresi eklenmiş durumda. Polis Yüksek Konsey’i ise polisi ilgilendirebilecek kanun değişikliklerin de zorunlu danışılacak kurum olarak belirlenmiş. 204. Maddeye göre İstihbarat ajanları ise sivil mahkemeler yerine askeri mahkemelerde sadece yargılanabilecekler.

Sonuç olarak Ocak ayında referanduma gidecek olan yeni Anayasa halka devrimin, özgürlüklerin ve hakların Anayasası olarak sunulsa da aslında birkaç makyaj madde dışında temel olarak Mısır’da gerçekleşen Bürokratik darbenin kurumsal alt yapısını oluşturmayı hedefliyor. Yeni Anayasa ile birlikte Mısır 3 Temmuz darbesini gerçekleştiren Cunta marifetiyle Ordu-Polis ve Yargı devleti olmaya doğru adım adım ilerliyor.

[Dünya Bülteni, 28 Aralık 2013]