1. Öğretmenlik Meslek Kanunu’na neden ihtiyaç var?

Birçok meslek alanında olduğu gibi öğretmenlik mesleğinde de karşılaşılan çeşitli sorunlar, öğretmenlik mesleğinin hak ve sorumluluklarının ve mesleki standartların yasal güvence altına alınmasını gerekli hale getirmektedir. Örneğin ücretli ve sözleşmeli öğretmenlerin karşılaştıkları sorunlar mesleğin saygınlığını ve etkinliğini zedelemektedir. Bu öğretmenler iş güvencesi ve maddi haklar açısından ciddi sıkıntılar yaşamaktadır. Atama ve yer değiştirme süreçlerindeki zorluklar öğretmenlerin motivasyonunu düşürmekte, bölgesel farklılıklar ve norm fazlası öğretmenlerin durumu eğitimde fırsat eşitliğini olumsuz etkilemektedir. Aynı zamanda maaş ve özlük haklarındaki değişkenlikler mesleki tatmini ve verimliliği azaltmaktadır. Mesleki gelişim ve kariyer basamaklarının net bir şekilde tanımlanmaması da öğretmenlerin profesyonel kimliklerini ve mesleki itibarlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Meslek kanunları bu gibi alanlarda net kurallar ve standartlar getirerek çalışanların mesleklerinde daha sağlam bir yol haritası izlemelerini güvence altına almaya hizmet etmektedir. Sağlık, hukuk, mühendislik, mimarlık ve mali müşavirlik gibi profesyonel meslek mensupları için meslek kanunları mevcut iken eğitim çalışanları için bir meslek kanununun yakın zamana kadar çıkarılmamış olması önemli bir eksiklik olarak görülmekteydi.

2. Mevcut Öğretmenlik Meslek Kanunu hangi amaçla çıkarılmış ve hangi boşluğu doldurmuştur?

Mevcut Öğretmenlik Meslek Kanunu öğretmenlerin mesleki gelişimlerini ve kariyer basamaklarını düzenlemek amacıyla 3 Şubat 2022’de kabul edilerek 14 Şubat 2022’de yürürlüğe girmiştir. Özellikle 2005’te getirilen öğretmenlikte “kariyer basamakları” uygulamasının bazı maddelerinin Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesi nedeniyle ortaya çıkan sorunların çözülmesi için uzun yıllar yasal düzenleme beklentisi oluşmuştur. Mevcut kanunun kapsamı yetersiz bulunsa da böyle bir kanunun çıkmış olması eğitimciler tarafından olumlu olarak karşılanmıştır.

Mevcut kanunun temel amacı eğitim ve öğretim hizmetlerini yürüten öğretmenlerin atamaları, mesleki gelişimleri ve kariyer basamaklarında ilerlemelerini ana hatlarıyla düzenlemek olmuştur. Kanun bu sorunları çözmek için atama ve mesleki gelişim süreçlerini daha şeffaf ve adil hale getirmeyi amaçlamış, öğretmenlerin kariyer basamaklarını belirleyerek uzman öğretmen ve başöğretmen gibi ünvanlarla mesleki ilerlemelerini düzene sokmuştur. Bu kanun sonrasında yüz binlerce öğretmen uzman öğretmen ve başöğretmen ünvanı alabilmiş ve bu durum kamu kurumlarında çalışan öğretmenlerin ücretlerinde de iyileşmeyi getirmiştir.

3. Yeni Öğretmenlik Meslek Kanunu hangi konularda düzenlemeler/değişiklikler öngörmektedir?

Haziran 2024’te Meclisin gündemine gelen Öğretmenlik Meslek Kanunu öğretmenlerin tüm süreçlerine ve Milli Eğitim Akademisi’nin kurulması ve işleyişine dair düzenlemeleri kapsamaktadır. Kanun teklifi öğretmenlik mesleğinin seçimi, yetiştirilmesi, atanması, hak ve sorumlulukları gibi çeşitli konularda düzenlemeler içermektedir. Taslak aşağıdaki bölümler ve düzenlemelerden oluşmaktadır:

• Kanunun Amacı: Öğretmenlerin statülerini güçlendirmek, mesleki gelişimlerini ve kariyer ilerlemelerini desteklemek amacıyla hazırlanmıştır. Kanunda Milli Eğitim Akademisi’nin kurulması öngörülmektedir.
• Temel İlkeler: Öğretmenlik mesleğine ilişkin temel ilkeler belirlenmiştir.
• Öğretmenlik Mesleğine Hazırlık ve Yeterlilik: Öğretmenlik genel kültür, özel alan eğitimi ve meslek bilgisi gerektiren bir ihtisas mesleği olarak tanımlanmıştır. Öğretmen adaylarının Milli Eğitim Akademisi’nde mesleğe hazırlık eğitimi almaları gerekmektedir.
• Eğitim Kurumu Yöneticileri: Mevcut kanundan farklı olarak eğitim kurumu yöneticilerinin eğitim öğretimle ilgili ödev ve sorumlulukları da bu kanunda belirlenmiştir.
• Milli Eğitim Akademisi: Kanunda Milli Eğitim Akademisi’nin görevleri ve teşkilat yapısı detaylı olarak düzenlenmiştir. Akademi öğretmenlerin mesleki gelişimlerini desteklemek ve eğitim kurumu yöneticilerine yönelik hizmetleri yürütmek amacıyla kurulacaktır. Öğretmen adayları Milli Eğitim Akademisi’nde üç veya dört dönemlik mesleğe hazırlık eğitimine alınacaktır.
• Öğretmenlerin Hak ve Sorumlulukları: Öğretmenlerin 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda belirlenen hak, ödev ve sorumluluklarına ek olarak öğretmenlik mesleğine özgü hak, ödev ve sorumlulukları da düzenlenmiştir.

4. Yeni kanunda daha özel anlamda ne tür değişiklikler getirilmektedir?

Yeni Öğretmenlik Meslek Kanunu öğretmenlerin mesleki gelişimleri, kariyer süreçleri ve çalışma şartlarında önemli düzenlemeler öngörmektedir. Bu kanun öğretmenlerin atama ve yer değiştirme süreçlerini daha şeffaf ve adil hale getirmeyi, Milli Eğitim Akademisi ile hizmet öncesi hazırlık eğitimine ve hizmet içi eğitimlere katılımı güçlendirerek öğretmenlerin mesleki gelişimlerini desteklemeyi amaçlamaktadır. Kanunda öğretmenlerin genel kültür, özel alan bilgisi ve pedagojik formasyon gereklilikleri net bir şekilde tanımlanmakta, özlük hakları ve sosyal güvenlikleri iyileştirilmektedir. Öğretmenlerin mesleğe hazırlık sürecinde genel sağlık sigortalı sayılmaları sağlanarak ekonomik güvence altına alınmaları da hedeflenmektedir. Ayrıca mesleki etik kurallar belirlenmekte ve görevleri sırasında karşılaşabilecekleri şiddet olaylarına karşı daha güçlü koruma mekanizmaları oluşturulmaktadır. Öğretmenlerin görevleri sırasında veya görevleri sebebiyle karşılaştıkları kasten yaralama suçlarının tutuklama sebebi sayılması çalışma ortamlarının güvenliğini artırmayı amaçlamaktadır.

Yeni kanun –mevcut kanunda da benzer şekilde yer alan– öğretmenlerin uzman öğretmen ve başöğretmen ünvanlarıyla kariyer basamaklarında ilerlemelerine yer vererek öğretmenliğin bir kariyer mesleği olmasına yönelik beklentileri karşılamaktadır. Kariyer basamaklarında ilerlemeler için gerekli kriterler ana hatlarıyla kanunda yer almaktadır. Buna göre öğretmenlikte on yılı doldurup Milli Eğitim Akademisi’nin vereceği uzmanlık eğitimini tamamlayanlara uzman öğretmen ve uzman öğretmenlikte on yılı doldurup Akademi tarafından başöğretmenlik için düzenlenen eğitimi tamamlayanlara da başöğretmen ünvanları verilecektir. Bu maddede başvuru ve sertifikasyon konularının ise yönetmelikle düzenlenmesi hüküm altına alınmıştır.

5. Yeni kanundaki değişikliklerin muhtemel sonuçları nelerdir?

Yeni Öğretmenlik Meslek Kanunu taslağı ile ilgili olarak kamuoyunda ve Meclis toplantılarında, taslağın hazırlanma sürecinde daha geniş katılım ve uzman görüşlerine yer verilmesinin faydalı olacağına dair görüşler bulunmaktadır. Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı üç ya da dört dönem süren bir hazırlık eğitimi tasarlayarak öğretmen yetiştirme ve pedagojik formasyon alanında önemli bir yükü fiilen üstlenmektedir. Bu hazırlık eğitimine eğitim fakültesi mezunları da dahil olmak üzere tüm öğretmen adayları katılacaktır. Bu kadar uzun bir hazırlık eğitimi ise eğitim fakülteleri ve pedagojik formasyon programlarında alınan eğitimin tekrarı olma riskini taşımaktadır. Bunun yanında kanunun özel okul öğretmenleri ile ücretli ve sözleşmeli öğretmenlerin sorunlarına yönelik çözümler sunmasının, meslek mensupları arasındaki statü farklarını azaltarak eşitsizliklerin giderilmesine katkı sağlayabileceği düşünülmektedir.

Şüphesiz ki Öğretmenlik Meslek Kanunu’nda yapılan değişikliklerin eğitim sistemi ve öğretmenler üzerinde önemli sonuçları olacaktır. İlk olarak yeni kanun ile öğretmenlerin mesleki tatmin ve motivasyonlarının artması beklenmektedir. Mesleki gelişim ve kariyer basamaklarında sağlanan ilerleme olanaklarının tekit edilmesi, öğretmenlerin kendilerini daha değerli ve güvende hissetmelerine katkı sağlayacak ve bu da eğitim kalitesine olumlu olarak yansıyacaktır. Yine öğretmenlerin mesleki eğitim ve gelişim süreçlerine daha fazla katılım göstermeleri öğrencilerin daha nitelikli bir eğitim almalarını sağlayacaktır.

Öğretmenlerin çalışma koşullarının iyileştirilmesinin daha güvenli ve destekleyici bir çalışma ortamı oluşturulmasına katkıda bulunması beklenebilir. Özel olarak öğretmenlerin karşılaştıkları şiddet olaylarına karşı koruma sağlanması mesleklerini güven içinde icra etmelerine imkan tanıyacaktır. Uzun yıllardır eğitimle ilgili paydaşlar tarafından dillendirilen ve beklenen bu yasal düzenleme öğretmenlerin toplumsal itibarlarını artırarak mesleğin saygınlığını yeniden kazanmasına yardımcı olacaktır. Uzun vadede bu değişikliklerin eğitim sisteminin genel kalitesini yükselteceği ve öğrenci başarısında gelişme sağlayacağı söylenebilir.