Hazırlayan
Uzmanlar Mehmet Uğur Ekinci Tunç Demirtaş Ferhat Pirinççi Talha Köse Mahmut Alrantisi
Balkanlar
Mehmet Uğur Ekinci SETA
Recep Tayyip Erdoğan’ın cumhurbaşkanı olarak yeniden seçilmesinin Balkanlarda olumlu yansımaları oldu. Seçimin ardından Bosna Hersek, Kosova, Kuzey Makedonya, Sırbistan ve Karadağ’da Türk ve Müslümanların yaşadığı şehirlerde coşkulu kutlamalar düzenlendi.[1] Aralarında Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Kosova Başbakanı Albin Kurti, Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vučić ve Yunanistan Yeni Demokrasi Partisi lideri Kiryakos Miçotakis’in de bulunduğu birçok lider Erdoğan’ı telefonla arayarak tebrik etti. Balkan liderlerinin sosyal medya hesaplarında da kutlama mesajları yayımlandı.
Bosna Hersek Cumhurbaşkanlığı Konseyinin Boşnak üyesi Denis Bećirović yayımladığı mesajda “Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına yeniden seçilmeniz dolayısıyla Bosna Hersek vatandaşları ve şahsım adına içten tebriklerimi iletiyorum. Bu sorumluluk dolu görevi başarıyla ve öz veriyle sürdüreceğinize ve Bosna Hersek ile Türkiye Cumhuriyeti arasındaki dostane ve yakın ilişkilerin karşılıklı fayda ve bütün vatandaşlarımızın çıkarları doğrultusunda gelişmeye devam edeceğine inanıyorum. Bu vesileyle Bosna Hersek’e sunduğunuz dostane ve sürekli desteğiniz için sizlere derin teşekkürlerimi bir kez daha arz ederim” ifadelerini kullandı. Bosna Hersek Cumhurbaşkanlığı Konseyinin Hırvat üyesi Željko Komšić, Erdoğan’a hitaben “Zafer haberiniz Bosna Hersek’te bizim için aynı zamanda iki dost ülke arasındaki mükemmel iş birliğinin devamı anlamına gelmektedir. Dostluğumuzun ve ittifakımızın gelecekte daha da güçleneceğine dair inancımız tamdır” derken Bosna Hersek Sırp Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Milorad Dodik ise “Milyonlarca seçmen size oylarını, ümitlerini ve güvenini sundu. Seçmenlerin bu kararı sadece Türkiye Cumhuriyeti için değil bütün dünya için önemlidir” ifadelerini kullandı.
Sırbistan Cumhurbaşkanlığının resmi hesabından paylaşılan mesajda Cumhurbaşkanı Vučić “Değerli dostum Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığına seçilmesini tebrik eder, ülkesinin daha fazla kalkınması ve vatandaşlarının refahı için azmini önümüzdeki dönemde de devam ettirmesini dilerim. Sırbistan, ikili ilişkilerimizin karşılıklı saygı ve samimi dostluk zemininde daha da güçlendirilmesi için kararlılığını sürdürmektedir” sözleriyle Erdoğan’ı tebrik etti.
Kuzey Makedonya Cumhurbaşkanı Stevo Pendarovski, Türkçe yayımladığı mesajda “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı, Türkiye’deki cumhurbaşkanı seçimindeki zaferinden dolayı tebrik ediyorum. Ortak çıkarlara dayalı, çeşitli alanlardaki mükemmel ikili ilişkilerin, iktisadi iş birliğinin ve NATO bünyesindeki müttefikliğin geliştirilmesine devam etmeye hazırız” ifadelerini kullandı.
Karadağ’ın yeni Cumhurbaşkanı Jakov Milatović “Cumhurbaşkanlığınız süresince Türkiye’yi yeni başarılara taşımanızı dilerim! İki dost ülke arasındaki iş birliğini ilerletmek için sizinle birlikte çalışmayı dört gözle bekliyorum” sözleriyle Erdoğan’ı tebrik etti.
Kosova Cumhurbaşkanı Vjosa Osmani de Erdoğan’a hitaben “Siz Türkiye’yi yeni başarılara doğru yönlendirmeye devam ederken mükemmel iş birliğimizi ilerletmek için birlikte çalışmayı dört gözle bekliyorum. Kosova ve Türkiye arasındaki ortaklık güçlenerek devam etsin!” sözlerini kullandı.
[caption id="attachment_97567" align="aligncenter" width="1024"]
28 Mayıs 2023 | Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Cumhurbaşkanı Seçimi'nin ikinci turunda elde ettiği başarı, Kuzey Makedonya’nın başkenti Üsküp’te coşkuyla kutlandı. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, Yüksek Seçim Kurulu'nun geçici sonuçlarına göre göreve yeniden seçilmesi dolayısıyla yüzlerce Türk ve Kuzey Makedonya vatandaşı, eski Üsküp Çarşısı'nda bulunan tarihi Murat Paşa Camisi önündeki meydanda toplanarak kutlama yaptı. (Foto: Dzihat Aliju / AA)[/caption]
Bulgaristan Cumhurbaşkanı Rumen Radev, Romanya Cumhurbaşkanı Klaus Iohannis, Slovenya Cumhurbaşkanı Nataša Pirc Musar ve Hırvatistan Başbakanı Andrej Plenković de yayımladıkları mesajlarla Erdoğan’ı tebrik ederken Türkiye ile aralarındaki ilişkilerin daha da geliştirilmesine yönelik temennilerini belirttiler. Birbirinden farklı kimlik ve siyasi görüşlere mensup liderlerin yayımladığı bu tebrik mesajları, Türkiye’nin Balkan ülkelerinin tamamı tarafından önemli bir bölgesel aktör olarak görüldüğünün açık bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Türkiye’nin bölgenin barış ve istikrarında oynadığı rolün ve ikili ilişkilerde son dönemlerde kaydedilen ilerlemenin vurgulandığı bu mesajlar aynı zamanda Erdoğan tarafından yürütülen lider diplomasisinin bölgede olumlu karşılık bulduğunu da göstermiştir.
[1] “Erdoğan’ın Zaferi Kuzey Makedonya’da Coşkuyla Kutlandı”, Kosova Port, 29 Mayıs 2023, https://www.kosovaport.com/erdoganin-zaferi-kuzey-makedonyada-coskuyla-kutlandi, (Erişim tarihi: 1 Haziran 2023); “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Seçim Başarısı Birçok Ülkede Kutlandı”, TRT Haber, 29 Mayıs 2023; “Bosna Hersek, Sırbistan ve Karadağ’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Seçim Başarısı Kutlanıyor”, TRT Avaz, 29 Mayıs 2023; “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Seçim Başarısı Kosova’da Coşkuyla Kutlandı”, TRT Avaz, 29 Mayıs 2023.
Afrika
Tunç Demirtaş Uludağ Üniversitesi, SETA
Türkiye’deki cumhurbaşkanı seçimine yurt dışında ciddi manada ilgi gösterildi. Zira bu seçim Türkiye’nin iç politik süreci olmasına rağmen küresel jeopolitik bakımından birçok ajandayı da ilgilendirecek bir seçimdi. Türkiye’nin küresel oyun değiştirici rolü bağlamında gelecekteki yönelimleri ve dış politika tercihleri açısından önemli bir belirleyici olarak görülen bu seçim, Cumhurbaşkanı Erdoğan bağlamında Türkiye’nin liderlik yapısında ve politikalarında bir süreklilik sinyali olarak algılandı. Bu nedenle yabancı ülkeler Türkiye’nin iç politikasının ötesindeki etkilerini ve dış politika stratejilerini değerlendirmek için seçimleri yakından takip etti ve yoğun ilgi gösterdi.
Seçime ve sonuçlarına yoğun ilgi gösteren coğrafyalardan biri de Afrika’ydı. İlgi ile birlikte birçok Afrika ülkesi ve kıtada bulunan yerel halklar tarafından Türkiye’deki seçim sonuçları sevinç ve kutlamalarla karşılandı. Nitekim bu sevinç son yirmi yılda Türkiye tarafından Afrika ile kurulan dostluk köprülerinin somut bir ifadesi niteliğinde. Her ne kadar Afrika, coğrafi olarak Türkiye’ye uzak da olsa kıta ülkelerinin Türkiye’ye olan olumlu gönül bağı bu durumu ortadan kaldırmakta.
Bu minvalde seçim sonuçları belli olduktan hemen sonra ilk tebrik mesajını gönderen ülkeler arasında Somali’nin yer alması, Somali’nin Türkiye ile olan gönül bağının ve Türkiye’ye ahde vefasının en büyük göstergelerinden biridir. Ayrıca Burkina Faso’dan Madagaskar’a, Togo’dan Etiyopya’ya, Kenya’dan Gine Bissau’ya, Nijerya’dan Mali ve Senegal’e, Fas’tan Tanzanya’ya kadar onlarca Afrika ülkesinin lideri seçimin hemen ardından Erdoğan’ı aramış veya tebrik mesajları göndermiştir. Bu mesajlar seçim zaferini kutlamaktan öte ikili ilişkilerin geleceğine yönelik iş birliği konusunda duyulan heyecanı da yansıtmaktadır. Dolayısıyla Afrika ülkelerinin Türkiye’deki seçime yönelik ilgisi ve tebrikleri Türkiye’nin kıtadaki etkisini ve samimi ilişkilerini yansıtan önemli göstergeler olarak öne çıkmaktadır.
Afrika ülkeleri, Erdoğan’ın seçimdeki zaferini, Türkiye-Afrika ilişkilerinin daha da güçlenmesi ve iş birliğinin devam etmesi açısından olumlu bir şekilde değerlendirmektedir. Türkiye’nin Afrika’daki yardım projeleri, insani yardımları ve ekonomik iş birliği çabaları, Afrika ülkeleri arasında Türkiye’ye yönelik umut ve beklentilerin artmasına neden olmaktadır. Söz konusu kutlamalar Türkiye’nin iç siyasetinin sadece milli sınırlar içinde etkili olmadığını aynı zamanda Afrika ülkeleri gibi uluslararası aktörlerin de dikkate aldığı bir gerçeği yansıtmaktadır. Bir anlamda iç politika ve dış politika ayrımı ortadan kalkmıştır. Erdoğan’ın liderliğinin, Türkiye’nin sadece iç politika sürecini etkilemediği aynı zamanda küresel anlamda karizmatik liderliğinin tescillendiği ve Ankara’nın yürüttüğü insani dış politikanın kamu diplomasisi açısından uluslararası alanda beğeni ve destek topladığı da görülüyor. Bu durum özellikle gelişmekte olan ülkeler ve zorluklarla mücadele eden coğrafyalar nezdinde Türkiye’nin model bir ülke olma konumunu ve “Türkiye’nin Türkiye’den büyük olduğunu” ortaya koymaktadır. Ayrıca tüm bu konular “Türkiye Yüzyılı” söyleminin sadece Türkiye’yi ilgilendiren bir vizyonu içermediği de açıktır. Afrika halkları da bu vizyonun kendileri için ne kadar önemli olduğunun farkındadır. Buna binaen Türkiye’nin Afrika ülkeleri ile ortaklıkları ve iş birliklerinin önümüzdeki beş yıl boyunca da soru işaretleri olmadan devam etmesi beklenmektedir. Türkiye’nin Afrika’da yürüttüğü iş birliği çabaları ve Erdoğan’ın seçim zaferi, Türkiye-Afrika ilişkilerinin daha da güçlenmesine ve ortak çıkarların korunmasına katkı sağlayacaktır.
Türk Devletleri
Ferhat Pirinççi Uludağ Üniversitesi, SETA
Cumhurbaşkanı seçim sonuçları dünyanın farklı ülkelerinde ilgiyle takip edildi ve şüphesiz bu ilginin en fazla olduğu ülkelerden bazıları Türk devletleriydi. Türk devletlerinin ilgisini temelde seçim öncesi ve sonrası dönem olmak üzere iki boyutta ele almak mümkün. Seçim öncesi dönemde Türk devletleri yönetimleri ve halkları bir yandan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yeniden seçilmesini arzu ediyordu. Zira Erdoğan yönetiminin devamı gerek Türk dünyasındaki gerekse ikili ilişkilerdeki olumlu ivmenin devam edeceği anlamına geliyordu. Bu nedenle Türk Devletleri Teşkilatı’nın devlet başkanları 6 Şubat depremleri sonrasında dayanışma göstermek için Ankara’da yaptıkları olağanüstü toplantıda Cumhurbaşkanı Erdoğan’a net desteklerini bildirdiler.
[caption id="attachment_97568" align="aligncenter" width="1024"]
28 Mayıs 2023 | Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, Cumhurbaşkanı Seçimi'nin ikinci turunda elde ettiği başarı, Azerbaycan'da coşkuyla kutlandı. Resmi olmayan seçim sonuçlarının belli olmasının ardından yüzlerce Azerbaycanlı ve bu ülkede yaşayan Türk vatandaşları, Türkiye'nin Bakü Büyükelçiliği yakınlarındaki parkta toplanarak seçim başarısı nedeniyle Erdoğan'ı kutladı. (Foto: Resul Rehimov / AA)[/caption]
Diğer yandan seçimler öncesinde bir kaygı durumu da söz konusuydu. Zira demokratik bir şekilde gerçekleşecek seçimlerde Erdoğan’ın kaybetme ihtimali, Türkiye’nin başta Azerbaycan olmak üzere Türk dünyasıyla ilişkilerini olumsuz etkileyeceği ve Türkiye’nin bölgeye ilgisinin azalacağı düşüncesi bulunmaktaydı. Bu minvalde düşünüldüğünde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçimden zaferle çıkması gerek yönetimler gerekse halklar nezdinde Türk dünyasında büyük bir memnuniyet oluşturdu ve kutlamalar gerçekleşti. Nitekim seçim sonuçları Türkiye’nin bölgeye yönelik aktif angajmanının devam edeceğini ve Erdoğan’ın Türk dünyasının lokomotif ülkelerinden birisi olarak Türk devletleriyle ilişkileri geliştireceği ve derinleştireceğini teyit etmiş oldu. Ayrıca Türk devletleri üzerinde bireysel veya organize baskı kurmak isteyen aktörlere karşı Türkiye’nin desteğinin yanlarında olmaya devam edeceği herkes tarafından bir kez daha bilinir hale geldi.
Avrupa
Talha Köse İbn Haldun Üniversitesi, SETA
Seçim sonuçlarının Avrupa’da karşılığını üç düzlemde ele alabiliriz. Birincisi Avrupa’daki Türk diasporası, Müslüman dünya ve Afrika diasporası. İkincisi Avrupa’da ana akım medya ve siyasetin etkisi altında Türkiye siyasetini ve Türk toplumunu takip eden çoğunluk toplumsal kesimi. Üçüncüsü de Avrupa’daki kamuoyunu belirleyenler ve karar alıcılar.
Şunu çok net söyleyebiliriz ki Avrupa’da diaspora toplulukları Erdoğan’ın yeniden cumhurbaşkanı seçilmesini olumlu karşıladılar. Bu topluluklar Avrupalı ırkçı, İslam düşmanı, baskıcı liderlere ve kurumlara tavır koyabilen Erdoğan figürüne sempati duymaktalar. Hatta Avrupa’nın birçok başkentinde ve büyükşehrinde Erdoğan’ın seçim zaferini kutladılar.
[caption id="attachment_97569" align="aligncenter" width="1024"]
28 Mayıs 2023 | Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, Cumhurbaşkanı Seçimi ikinci turunda elde ettiği başarı, Almanya'da coşkuyla kutlandı. Resmi olmayan seçim sonuçlarının belli olmasının ardından bu ülkede yaşayan Türk vatandaşları, Berlin'in Kreuzberg semti ve Kurfürstendamm Caddesi'nde toplanarak seçim başarısı nedeniyle Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı kutladı. (Foto: Erbil Başay / AA)[/caption]
Ana akım Avrupalılar açısından ise Erdoğan’ın yeniden seçilmesi tam olarak anlaşılamadı. Bu toplumsal kesimler kendilerine sunulan olumsuz Erdoğan imajının Türk toplumunda da karşılık bulmayacağını düşünüyorlardı. Türkiye ve Erdoğan’a karşı son derece ön yargılı bilgi ağından etkilenen bu kesimler Erdoğan’ın seçim zaferine şaşırdılar.
Avrupalı karar alıcılar ise ikiye ayrılabilir. Enerji, güvenlik ve sanayi gibi alanlarda çalışan profesyoneller ve siyasetçiler, Türkiye’nin önemini anladıkları için yeni durumu hızlı bir şekilde kabullendiler. Ancak değerler üzerinden siyaset yapmaya çalışan ve popülist söylemi belirleyen siyasetçiler, aşırı sağcı ve aşırı solcu siyasi aktörler ise Türkiye’deki mevcut seçim sonuçlarına olumsuz yaklaştılar.
Şunu söyleyebiliriz ki Türkiye’deki demokratik sürecin yüksek bir katılım ve şeffaflıkla işletilmesi, seçimlerin Türk toplumunda önemli ölçüde kabul edilmesi ve dünyadaki siyasetçiler tarafından da olumlu karşılanması, Türkiye’ye dair yaklaşımların toplumsal kesimlerde de olumlu bir şekilde evrilmesine neden olacaktır. Bu süreç biraz kademeli bir şekilde devam edecektir. Ancak hem karar alıcılar hem de toplumsal kesimler mevcut tıkanıklığın sürdürülmesinin faydalı olmadığını gördükleri için Türkiye ile olumlu bir momentum yaşanabileceği öngörülebilir. Seçim sonuçları aynı zamanda Türkiye’ye ön yargılı yaklaşan toplumsal kesimlerin ve analistlerin kendi yaklaşımlarını revize etmelerine de neden olabilir.
Ortadoğu
Mahmut Alrantisi SETA
Ortadoğu ülkelerinin Türkiye’deki seçimlere ilgisi son derece doğaldır. Zira Türkiye’deki seçimler artık bir iç mesele olmaktan çıkmış ve tüm dünyanın takip ettiği bir mesele olmuştur. Bu nedenle komşu ülkelerin Türkiye’deki seçimlere ilgisi özellikle herhangi bir iktidar değişikliğinin bu ülkelere doğrudan yansımaları olacağı için doğal bir mesele olarak kabul edilmelidir.
Kudüs, Beyrut, Doha, Somali ve Libya’da halklar Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın zaferini kutlamak için sokaklara döküldü. Türkiye seçimlerine ilginin bu derece artmasına katkıda bulunan birkaç neden var: Birincisi bölge ülkeleri ile Türkiye arasındaki tarihi ve kültürel ilişkiler bu ilgide önemli bir faktör olarak kabul edilebilir. Türkiye’ye olan bu ilgi 6 Şubat depremlerinde de görüldüğü gibi bağlam dışı değildir. Bu ilgiye 15 Temmuz 2016 gecesi de tanık olunmuştur.
Türkiye’de seçimlere bölge ülkelerin halklarının ilgisi oldukça yüksekti. Nitekim Gazze’de yaşayan bir Filistinlinin seçim gecesi sandıklar açılmaya başlarken Gaziantep’in bir köyünde açılan sandıkların sonuçlarının ne anlama geldiğini sorması beni şaşırttı. Bazı Araplar WhatsApp gruplarında ikinci turda Sinan Oğan’ın kimi destekleyeceğini bazıları da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ekonomist Mehmet Şimşek ile görüşmesinin nasıl gerçekleştiğini tartışıyorlardı.
[caption id="attachment_97570" align="aligncenter" width="1024"]
28 Mayıs 2023 | Lübnan'da başkent Beyrut başta olmak üzere ülkenin çeşitli kentlerindeki Lübnanlılar, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turundaki zaferini kutladı. Başkent Beyrut'taki iki ayrı kutlama 'Tarik el-Cedid' bölgesi ve Filistin Mülteci Kampı Burc el-Baracna'da gerçekleşti. Tarik el-Cedid'de bir araya gelen yüzlerce kişi, Türk bayraklarıyla kutlama yaptı. Seçim yasağının kaldırılması ve ardından ilk sonuçların verilmesini heyecanla takip eden Beyrutlular, Erdoğan'ın seçimi önde götürmesini coşkuyla karşıladı. Havai fişekler atıp, meşaleler yakan Lübnanlılar, 'Reis Erdoğan, Yaşasın Erdoğan' sloganları attı. Kutlama kapsamında Lübnanlılar Beyrut kent merkezinde araç konvoyu oluşturdu. Beyrut sokaklarından geçen konvoya, evlerinin pencereleri ve balkonlarına çıkan vatandaşlar da 'Rabia' işareti yaparak destek verdi. (Foto: Houssam Shbaro / AA)[/caption]
İkincisi bölge ülkeleri halen gerçek demokrasiden uzakta yaşarken Türkiye olgun bir demokratik deneyime ve çoğulculuğa tanık olan neredeyse tek ülke olması ve seçim süreçlerini zamanında yürütmesi nedeniyle Ortadoğu bölgesinde bir demokrasi modeli olarak kabul edilmektedir.
Bir başka açıdan bakıldığında bölge ortak bir kaderle karşı karşıya olduğu için Türkiye’deki olayların Ortadoğu’daki olaylardan ayrı düşünülmesi mümkün değildir. Türkiye, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın liderliğinde bölge ülkeleri ve halklarına karşı olumlu tavırlar sergilemiştir. Örneğin Mescid-i Aksa’ya yönelik saldırılara karşı güçlü bir duruş benimsemiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Somali’de devlet inşası sürecine ve Libya’da meşru hükümetin desteklenmesine katkıda bulunurken 2017’de kendisine uygulanan abluka sırasında Katar’ı desteklemiştir. Türkiye, Suriye’de iç savaşın başlamasının ardından milyonlarca Suriyeli mülteciyi kabul ederek birçok insanın hayatını kurtarmıştır. Bu nedenle bölge halkları Türkiye’yi kendi geleceklerinin vazgeçilmez bir parçası olarak görmektedir.
Öte yandan Ortadoğu bölgesi dış müdahaleye karşı milli iradeyi tercih eden Türkiye’nin, sürekli olarak daha bağımsız hale gelmesini izlemekte ve bu pozisyonun bölgenin gerçek konumunu temsil ettiğini düşünmektedir.
Ayrıca AK Parti döneminde Türkiye’nin bölge ülkeleriyle yakınlaşması ve Türkiye’deki muhalefetin ise yüzünü Batı’ya çevireceğini defalarca belirtmesi, Arap halklarının Türkiye’deki seçimleri Ankara ile ilişkilerin geleceği konusunda bir referandum olarak görmesini sağlamıştır.
https://www.setav.org/turkiye-yuzyilinda-erdoganin-yolu/
https://www.setav.org/turkiyenin-ezber-bozan-siyaseti-bolgede-farkindalik-olusturdu/
