Son iki yüzyıllık modernleşme pratiğinin farklı toplumsal ve ideolojik gruplar üzerinde ne tür değişimler getirdiğini karşılaştırmalı şekilde inceleyen uzun soluklu ve soğukkanlı değerlendirmelere ihtiyaç var.

IŞİD'in yükselişinin yeni bir endişeli laikler kuşağı yaratması anlaşılabilir bir durum. Ancak bu durumun yeniden radikal laiklik uygulamalarını meşrulaştırma ihtimali olduğu gözardı edilmemesi gereken bir ihtimal.

Gülen hareketi ya tekrar Türkiye merkezli hale gelecek ve sivilleşecek ya da yarı mistik -radikal bir cemaat olarak kamu vicdanında mahkûm edilecek.

Son bir kaç haftadır, laik kesimlerin ilgisini çeken, sol-liberal kesimleri ise bir kez daha heyecanlandıran Demirtaş görüntüsünün neyi, kimi ve ne kadar sahih temsil ettiği önemli bir sorun.

Devlet şeffaflaşırken, toplumsal ve dini hareketler de şeffaflaşmalı. Şeffaflaşabilmeli. Ama devletin dini alanla ilgili yasal mevzuatını tekke ve zaviyelerle ilgili kanunun belirlediği bir ortamda bunu sağlamak mümkün değil.

Mısır'da 2012 Anayasası daha çok başkanlık sistemi ağırlıklıydı. 2014 Anayasası ise karma yönetim sistemini benimsiyor.

Mısır yönetimleri için Kasım ayı iki yıldır kâbusa dönüşüyor. Son iki haftadır Mısır'da yaşanan gelişmeler, Mursi tarafından 2012 Kasım'ında ilan edilen Anayasa Deklarasyonu'ndan sonraki süreci hatırlatıyor.